عمل خیر و نیکوکاری در همه دوران تاریخی و جوامع بشری امری پسندیده است، اما نکتهای که امروزه شاهد آن هستیم هدفمند شدن امور خیریههاست.
مدیریت و برنامهریزی خیریهها کاری نیست که بتوان تنها با تکیه بر دانش تجربی پیش برد و این نیاز در کشور ما به خوبی حس میشود. بسیاری از خیریهها منابع مالی خود را صرف روشهایی غیر علمی و بعضاً تقلید کارانهای میکنند که نه تنها به تقویت منابع مالی کمک نمیکند که باعث هدر رفت آن نیز میگردد.
در این خصوص به سراغ دکتر طیب نیا مدیر عامل بنیاد خیریه راهبری آلاء رفتیم، در این گفتگو با ما همراه باشید.
بنیاد خیریه راهبری آلاء از کجا شروع شد؟
بنیاد خیریه راهبری آلاء در سال 1388 توسط عدهای از خیرین شهر اصفهان با انگیزه انجام کارهای خیر اولویت دار زمین مانده راهاندازی شد.
درباره انگیزه تشکیل بنیاد خیریه راهبری آلاء بیشتر توضیح دهید؟
حضرت علی علیهالسلام میفرمایند: «مَنِ اشتَغَلَ بِغَیر المُهِمِّ ضَیعَ الأَهَمَّ» و ما بر مبنای همین امور را به اهم و مهم تقسیم کردیم. همه کارهای خیر خوب است؛ اما بهترین و مهمترین کار خیر در شرایط حاضر چیست؟
بنیاد خیریه راهبری آلاء با این نگاه آغاز به کار نمود و با توجه به کمبود منابع مالی و انسانی و از همه مهمتر فرصت اندکی که خداوند به ما داده، این استراتژی را بکار بست و تمرکز خود را روی امور مهمتر گذاشت.
درباره گستره فعالیتهای بنیاد بیشتر توضیح بدهید؟
گستره فعالیت بنیاد بسته به موضوعات میتواند استانی، ملی و یا حتی فراملی نیز باشد. در موضوعاتی مانند نیروی انسانی، آموزش، سلامت و تبلیغ بینالملل عرصههای متفاوتی تعریف شده است و مراکز متعددی نیز زیر مجموعه بنیاد هستند که عبارتاند از:
آستان مقدسه حضرت زینب سلاماللهعلیها (در اصفهان) که جنبه استانی دارد و یا مرکز کنترل سرطان،
مرکز فرهنگی تربیتی سلاله، مرکز مددکاری کوثر و مدرسه علمیه خاتم الأوصیاء عجل الله تعالی فرجه که جنبه ملی دارند و همچنین مرکز جامعه المرتضی علیهالسلام که جنبه فرا ملی و بینالمللی دارد.
عموماً منابع مالی چگونه تأمین می شود؟
منابع مالی این بنیاد عموماً توسط خیرین تأمین میشود که به دو شکل پرداخت خرد و کلان بروز میکند.
1. پرداخت خرد
در مراکزی همچون مددکاری کوثر؛ افراد نیکوکار و خیر اندیش کمکهای نقدی و غیر نقدی میکنند که اصطلاحاً به آن پرداخت خرد میگوییم.
2. پرداخت کلان
بعضی از مجموعههای اقتصادی و صنعتی کشور نیز بخشی از درآمدشان را وقف این بنیاد میکنند و به صورت ماهیانه پرداختهایی را به این مجموعه دارند که پرداخت کلان نام دارد.
این منابع با چه رویکردی هزینه می شود؟
متناسب با هر مرکز مکانیزمی تعریف شده که در آن اهداف سالیانه مشخص و تصویب میشود و به تیم مرکز داده میشود و تیم پس از بررسی و درج پیشنهادات خود، آن را به هیئت مدیره ارجاع میدهند و در نهایت متناسب با آن، بودجه مصوب شده و تخصیص داده میشود.
به طور کلی مجموعه «بنیاد خیریه راهبری آلاء» در دو عرصه «خیر جاری» و «خیر ماندگار» عمل میکند.
1. خیر جاری
مرکز کنترل سرطان، مرکز فرهنگی تربیتی سُلاله، آستان مقدسه حضرت زینب سلاماللهعلیها، مدرسه علمیه خاتم الاوصیا عجل الله تعالی فرجه، مرکز تربیتی جامعة المرتضی و مرکز مددکاری کوثر، شش مرکز تابعه در بخش خیر جاری هستند.
2. خیر ماندگار
و اما «خیر ماندگار»؛ امروز در کشور ما قریب به پانزده هزار خیریه در حال فعالیت هستند و این جدای از میلیونها نفری است که مشغول امور خیرخواهانه هستند. در سال هزاران میلیارد تومان توسط مردم در فعالیتهای خیرخواهانه هزینه میشود.
آنچه امروز به عنوان اولویت کاری «بنیاد خیریه راهبری آلاء» قرار گرفته راهبری جریان خیر کشور با مشارکت خیرین و نهادهای رسمی به سمت کارهای اولویتدار است.
یعنی همه خیرین و خیریهها دست در دست هم بدهند و در واقع نیازهای اولویتدار کشور را برطرف نمایند. نام این طرح «خیر ماندگار» است. به عبارت دیگر؛ راهبری جریان خیر کشور با مشارکت خود خیرین و نهادهای دولتی و عمومی کشور به سمت کارهای اولویت دار.
در این مدت با چه آسیبها و چالشهایی مواجه شدید؟
بخشی از چالشهایی که ما با آن روبرو هستیم عمومی است که بسیاری دیگر از خیریههای کشور با آن مواجهاند؛ از بحث معضلات حقوقی و اقتصادی گرفته تا بحث فقدان مرجع واحد برای رسیدگی به امور خیرین.
1. عدم وجود مرجع واحد برای رسیدگی به خیریهها
امروزه در کشور سازمانها و نهادهای مختلفی با خیرین مرتبطاند؛ وزارت کشور، نیروی انتظامی، بهزیستی، وزارت بهداشت، سازمان اوقاف و امور خیریه، کمیته امداد و... اما متأسفانه یک نهاد مشخص برای ساماندهی این ارتباط وجود ندارد.
2. نبود روش علمی برای اداره خیریهها
مسئله دیگری که همه خیریهها با آن روبرو هستند عدم وجود یک روش علمی برای اداره خیریهها است. بسیاری از خیریهها به صورت تجربی اداره میشوند و متأسفانه هیچ فرایند دانش محوری را در این زمینه وجود ندارد. برنامهریزی برای اولویتهای کاری خیرین کشور از جمله مواردی است که در آن غفلت شده است. یک دورهای مدرسهسازی جزو اولویتهای اصلی کشور قرار گرفت و اقدامات خوبی هم در این راستا انجام شد و مجمع خیرین مدرسه ساز فعال شد.
3. عدم تعیین اولویتها
اما امروز باید ببینیم اولویت کاری خیرین چیست؟ به طور مثال در حوزه آموزش عالی ما چه نیازهایی داریم و چه موضوعاتی اولویت دارد. در واقع فرایندی برای تعیین اولویتهای خیرین وجود ندارد که خود چالش بسیار بزرگی در کشور است.
موازی کاری نیز یکی دیگر از معضلات است؛ عدم وجود یک سامانه ملی برای ثبت فعالیتهای خیر میتواند مانع موازیکاری شود که البته این نکات را ما در پروژه خیر ماندگار پیشبینی کردیم و بر روی آن کار خواهیم کرد.
سیاستهای کاری بنیاد بر مبنای چه افقی از اهداف کلان برنامهریزی شده؟
با توجه به شناختی که از مجموعههای خیریه کشور و مراوداتی که با خیرین داشتیم؛ از ابتدای سال 93 طرح تحول «بنیاد خیریه راهبری آلاء» در هیئت مدیره مصوب شد و میکوشیم تا بیشترین تمرکزمان را به سمت فعالیتهای راهبری ببریم.
ما میتوانیم نیاز بیمار سرطانی را حل کنیم؛ اما به هر حال مجموعه منابع مالی خیریه محدود است. بنابراین بخشی از فعالیتهای خود را معطوف به تولید دانش کردیم تا با فرهنگ سازی، خیرین متعددی به این سمت بیایند.
به جای اینکه ما یک نفر باشیم میتوانیم دهها بلکه صدها نفر باشیم که روی یک موضوع تمرکز کرده و مشکل را برطرف نماییم. بنابراین سیاست اصلی «بنیاد آلاء» امروز حرکت به سمت راهبری خیرین کشور است و تا آنجا که بتوانیم فعالیتهای تصدی گریمان را کاهش دهیم.
ضرورت وجود برنامههای دانش بنیان در این حوزه چیست؟
زیربنای خیر ماندگار تولید دانش است. ما چند هدف اصلی را برای خیر ماندگار تعریف کردیم؛
- تولید دانش امر خیر؛
- نشر و ترویج امر خیر؛
- تربیت نیروی انسانی؛
- رفع موانع و فراهم کردن زمینه مشارکت خیرین.
اساس همه این موارد بر مبنای تولید دانش است، امروز کسی میتواند فضای خیر کشور را راهبری کند که در این حوزه دانش داشته باشد، آموزههای اسلامی نیز سرشار از مواردی است که به اهمیت دانش اشاره میکند.
در دنیا تعریفی برای احسان دارند: کمک به فرد بیگانه این در حالی است که در قرآن میفرماید اولویت با نزدیکان است. یعنی شما اگر پدر، مادر، فرزندانتان، همسایهها فرد نیازمند را سراغ دارید ابتدا باید به او کمک کنید و بعد نوبت افراد دورتر است.
احسان مخفیانه و پنهان بر احسان آشکار اولویت دارد؛ یعنی در بحث روش کار خیر و احسان قرآن شیوه خاص خود را معرفی میکند. در بحثهای فقهی و حقوقی و مدیریت اقتصادی که امر خیر دارد همه نیازمند تولید دانش است.
ما شعاری داریم تحت عنوان هر ایرانی یک نیکوکار، فقط این نیست که فکر کنیم پول دارها میتوانند کار خیر انجام دهند. بر اساس همین دیدگاه طرح پژوهشی را تعریف کردیم که 100 شغل را شناسایی و بکار بگیریم. یک معلم، راننده تاکسی، بازاری، کارخانه دار هر کدام چه فعالیتهای خیری را میتوانند انجام دهند؟ اینها همه در حوزه تولید دانش دنبال خواهد شد.
از آنجایی که کار خیر خود یک مقوله فرهنگی است، بهره گیری از قالبهای فرهنگی و هنری چقدر در برنامههای شما گنجانده شده است؟
بر خلاف تصوری که بسیاری از مردم دارند در بحث خیر مسائل مالی اولویت دوم و سوم دارد. این که یک انسان نسبت به اطرافیان خود بی انگیزه و منفعل نباشد. پیامبر اکرم میفرمایند کسی که صبح از خواب بیدار شود و اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد مسلمان نیست.
امروزه فعالیتهای داوطلبانه یکی از ارکان اصلی امر خیر است. بسیاری از مردم پول ندارند ولی با خیریهها به صورت داوطلبانه همکاری میکنند. شعار هر ایرانی یک نیکوکار نیز خود یک مقوله فرهنگی است. که میتواند باری را از روی دوش کشور بردارد.
در این راستا چه اقدامی کرده اید؟
با برنامهریزی انجام شده در صدد راهاندازی پارلمان هنری امر خیر هستیم تا هنرمندانی که دغدغه انجام کار خیر دارند، در این فضا وارد شوند. جشنوارههای فرهنگی و هنری را در برنامههای خود گنجاندهایم. همچنین حمایت از تولیدات مکتوب و رسانهای امر خیر.
بحث دیگر که با دانشگاه فرهنگیان در حال انجام است که 40 هزار دانشجوی این دانشگاه حداقل دو واحد آموزشی جهت فعالیتهای خیرخواهانه بگذرانند. تربیت خیر را باید از کودکی انجام داد. ما از این طریق میتوانیم به معلمین آموزشهای لازم را بدهیم تا آنها نیز به نسل بعد منتقل نمایند.
در حوزه فعالیتهای نیکوکاری، تربیت نیروی انسانی چقدر اهمیت دارد؟
ما در کشورهایی چون ایالات متحده و یا انگلیس مقاطع تحصیلی بالا مانند کارشناسی ارشد مدیریت امر خیر را داریم. به جز تفاهمنامهای که با دانشگاه فرهنگیان داشتهایم، آموزش برای خیرین را تعریف کردهایم که در آن مسائل اقتصادی و حقوقی که در پیش دارند را آموزش ببینند. حتی میتوان رشتههای مرتبط با امر خیر را با دانشگاههای معتبر در قالب تفاهمنامه و در مقاطع کارشناسی ارشد راهاندازی نمود.
خیرین، اساتید و صاحب نظران چگونه میتوانند در برنامههای بنیاد مشارکت کنند؟
در زمینههای متعددی به حضور اساتید و صاحب نظران نیازمندیم که بزرگترین آن بحث تولید فکر و اندیشه است. بسیاری از برنامههای «بنیاد آلا» چه در حوزه خیر جاری و چه در حوزه خیر ماندگار کاری جدید است و برای اولین بار در کشور انجام میشود. بنابراین نیازمند همفکری صاحبنظران است. به طور مثال در حوزه خیر جاری ما در کشور مسئله درمان سرطان را داشتهایم؛ ولی مسئله کنترل سرطان مسئله جدیدی است که چند سالی است در کشور مطرح شده است. بخصوص در بخش طب تسکینی که «بنیاد آلا» در این حوزه پیشگام است و به شدت نیازمند صاحبنظران و کارشناسانی هستیم که بتوانند در این امر به ما کمک کنند.
در همه زمینهها از جمله تدوین سرفصلهای آموزشی، شیوههای مراقبتی و خدمات، تبلیغ بینالملل و مدرسه نیازمند مشاوره و راهنمایی کارشناسان هستیم و دست یاری عزیزان را به گرمی میفشاریم.
در حوزه خیر ماندگار که اساس آن بر مبنای تولید دانش بنیان گذاشته شده است، برای 5 سال آینده حدود 200 جلد کتاب جهت ترجمه و تألیف پیش بینی شده است، که نیازمند حضور و مشارکت خیرین دارد. در پژوهشکدهای که در بحث مدیریت و مطالعات امر خیر راهاندازی کردهایم دهها پروژه تعریف شده که نیازمند مشارکت صاحب نظران و اساتید است. اینها بسترهای متفاوت و فراوانی است که اهل فکر و اندیشه میتوانند به «بنیاد خیریه راهبری آلاء» کمک کنند.
بیشتر بخوانید:
از پروژههای «خیر ماندگار» در سال جاری برایمان بگویید؟
در این حوزه حدود 100 پروژه تعریف کردیم که برخی از این پروژهها امسال کلید خواهد خورد:
1. پژوهشگاه مطالعات امر خیر ؛
با مشارکت دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه اصفهان کار میکند که تفاهمنامه آن امضا شده و در حال راهاندازی است.
2. مرکز رشد خیرین ؛
بسیاری در کشور ما ایدههای خیرخواهانه دارند اما منابع مالی برای آن ندارند و عدهای نیز منابع مالی را در اختیار دارند اما ایده لازم برای امر خیر را ندارند. تعدادی هم ایده دارند و هم منابع مالی ولی فرصت و یا بهتر است بگویم توان ثبت مجموعه خود را ندارند که همه اینها در قالب مرکز رشد خیرین قرار میگیرند.
3. پرتال جامع احسان؛
یکی از نیازهای امروز ما سامانه مجازی است که بتوان در آن اطلاعات امر خیر را ثبت نمود در واقع این سامانه با ایجاد ارتباط بین خیریهها و هم افزایی که در نتیجه این ارتباط به دست میآید.
4. جشنواره ایدههای نو در امر خیر؛
ما هرسال یک مسابقهای تحت عنوان جشنواره ایده در فضای کشور برگزار خواهیم کرد و در آن از ایدههایی که به نهادینه کردن امر خیر در کشور و افزایش مشارکتها بیانجامد شرکت و حمایت خواهد شد.
5. جشنواره خیر ماندگار؛
که به صورت دوسالانه تعریف شده است. خیرین برتر جهان اسلام گرد هم جمع شده و برترین آنها تجلیل میشود. همچنین از برترین خبرنگاران و هنرمندان و پژوهشگرانی که در زمینه امر خیر فعالیت میکنند تجلیل میشود.
6. نشستهای علمی و تخصصی؛
حدود 20 نشست تخصصی در دانشگاههای کشور برای امسال تعریف شده است.
7. تألیف، ترجمه و چاپ،
200 جلد کتاب و پایانامه در حوزه امر خیر در 5 سال آینده که دو مورد در دستور کار است و شروع شده است.
8. برند امر خیر
که در حال طراحی است، به کسانی تعلّق میگیرد که در کار خیر مشارکت دارند و بر روی محصولاتشان درج میگردد.
مزایای ثبت برند برای موسسه خیریه مهم است. چیزی شبیه برند حلال و یا استاندارد و یا مصرف انرژی که میتواند باعث افزایش اعتماد مردم شود تا آن محصول را خریداری کنند و درصدی از آن به کار خیر تخصیص داده شود.
اداره خیریهها توسط خیرین با نظارت دولت
بحث خیر ماندگار ایده جدیدی است که در کشور نبوده؛ اما نکتهی مهم اداره خیریهها توسط خیرین با نظارت دولت است. در دنیا نیز دولت در قالب سازمانهای صنفی بر خیریهها نظارت میکنند. زیرا اگر مردم حس کنند مداخله حکومت در فضای خیریهها وجود دارد کمتر مشارکت میکنند. نظارت دولت حتماً باید باشد اما استقلال خیریه نیز باید حفظ شود.
دیدگاه خود را بنویسید