کتاب همیشه جاری

• مقدمه
• مفهوم مشارکت در لغت و اصطلاح
• جایگاه مشارکت در برنامههای توسعۀ کشور
• آسیبشناسی مشارکت مردم در امور خیریه
• مفهوم وقف در لغت و اصطلاح
• وقف در اسلام
  • وقف در قرآن
  • وقف در حدیث
• وقف در ادیان الهی و جوامع بشری
• انواع وقف
  • موقوفات دارای مصارف اقتصادیاجتماعی
  • موقوفات دارای مصارف فرهنگی
• آسیبشناسی نهاد وقف
• احکام فقهی وقوانین مربوط به وقف
  • نحوۀ مصرف درآمدهای موقوفه
  • تبدیل به احسن‌کردن موقوفات
  • صیغۀ وقف
  • قبض وقف
  • ملاحظات در تدوین وقف‌نامه
    • تولیت
    • نظارت بر وقف
    • ضمانت اجرای عملکرد متولی نهاد وقف
  • راهنمای عملی ثبت وقف
• مفهومشناسی مؤسسۀ خیریه
• پیشینه و کارکرد برخی مؤسسه‌های خیریه در ایران و جهان
  • سوئیس
  • روسیه
  • استرالیا
  • ژاپن
  • بریتانیا
• مقررات مرتبط با ثبت مؤسسه‌های خیریه
  • نحوۀ تأمین منابع و مصرف درآمدهای مؤسسه‌های خیریه
  • هدفگذاری
  • انحلال
  • ضمانت اجرای عملکرد صحیح مدیران مؤسسه‌های خیریه
• آسیب‌شناسی سازمانهای غیردولتی
• پیشنهادهای کاربردی در حوزۀ وقف و سازمانهای غیردولتی
  • پیشنهاد تلفیقی
  • پیشنهادهای تکمیلی
  • در حوزۀ نهاد وقف
  • در حوزۀ مؤسسه‌های خیریه
• کتابنامه

اهمیت نهاد وقف و مؤسسه‌های خیریه در خدمت‌رسانی فرهنگی‌ اجتماعی به جامعه، بر کسی پوشیده نیست. بر اثر تحولات فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی جوامع گوناگون، شیوۀ مشارکت و نحوۀ حضور مردم در تأمین نیازهای جامعه از طریق نهاد وقف و مؤسسه‌های خیریه نیز متحول شده است. هنگام تنظیم وقف‌نامه‌ها، بر اساس باورهای مردم و حَسب تجربه‌های به‌دست‌آمده و بررسی‌های انجام‌شده توسط صاحب‌نظران، باید برخی بایدها و نکته‌های کلیدی رعایت شود. در صورت رعایت این بایدها و نکته‌های کلیدی، نهاد قدرتمند وقف همچنان روشی پویا و ماندگار پیش روی واقفان و خیّران خواهد بود. این نهاد خواهد توانست مصدر فواید متعددی نیز شود و به‌عنوان نهادی معیّن و مکمل برای ظرفیت سازمان‌های غیردولتی خیریه نقش‌آفرینی کند. همچنین، برای تحقق اهداف خیرخواهانه و هم‌افزایی بیشتر می‌توان از آن بهره برد.

در این نوشتار تلاش می‌شود ابعاد گوناگون مشارکت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، به‌ویژه نوع خیرخواهانۀ آن بیان شود. همچنین،‌ ابعاد حقوقی و مدیریتی و تاریخی نهاد وقف به‌اختصار تشریح شده و در ادامه چگونگی تأسیس اداره و خدمت‌رسانی مؤسسه‌های خیریه و شیوۀ انحلال آن‌ها بیان شود. در بخش پایانی نیز افزون بر مقایسۀ اجمالی این دو نهاد، راهکارهای عملیاتی و راه‌حل‌های مشترک برای دو گروه بیان می‌شود: خیّرانی که علاقه‌مندند با ثروت خویش در کار خیر مشارکت کنند، کسانی که تمایل دارند با تخصیص وقت و استعداد و تخصص خود در خدمت جامعه باشند.

از ابتدای تاریخ بشر تا کنون، جوامع شاهد مشارکت و تعامل آحاد مردم با یکدیگر برای تأمین بخشی از نیازهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی اقشار گوناگون بوده‌اند. بیشتر این مشارکت‌ها رویکردی اقتصادی با هدف کسب منفعت داشته است. بعضاً هم هدف از آن، نوع‌دوستی و خدمت داوطلبانه و بی‌منت و صادقانه به آحاد مردم بوده است. امروزه هم، این‌گونه کنش‌ها و مشارکت‌های مردمی تداوم دارد و در قالب نهادهای منسجم و متعددی تعریف شده و در حال انجام است.

تا پیش از دوران مدرن، مشارکت‌های داوطلبانه و خیرخواهانه در قالب نهاد وقف عملی می‌شدند. هم‌سو با تحولات اجتماعی و فرهنگی یک قرن اخیر، سازمان‌های غیردولتی و مؤسسه‌های خیریه با حضوری چشمگیر، وارد عرصۀ مشارکت‌های مردمی و نیکوکارانه شدند و به ایفای نقش پرداختند. از این‌ رو، به‌منظور ارتقای اثربخشی این دو نهاد، شناسایی و بررسی ابعاد گوناگون وجودی و قوت‌ها و ضعف‌های آن‌ها ضروری است. همچنین، لازم است با بیان راهکارهای منطقی، مسیر پیش روی داوطلبان امر خیر و واقفان و خیّران، بهتر و بیشتر شناخته شود.

با این رویکرد، نوشتار کوتاه کنونی که از مقررات و تجربه‌های موجود در کشور و برخی یافته‌های سایر کشورها برگرفته شده، برآن است به بررسی ابعاد دو نهاد وقف و مؤسسه‌های خیریه بپردازد. به‌منظور شناخت اجمالی و در عین حال، کافی و وافی این دو نهاد، اقداماتی به شرح زیر ضروری است:

• بررسی تنوع مشارکت‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مردم؛
• برشمردن ویژگی مشارکت‌های داوطلبانه و بیان جایگاه مشارکت‌های گوناگون در چارچوب برنامه‌های توسعۀ کشور؛
• بازخوانی جایگاه نهاد وقف از نظر قرآن و سنت و آثار این نهاد در ایران؛
• واکاوی ابعاد گوناگون حقوقی نهاد وقف؛
• بیان کلیاتی راجع به روش‌های انجام کار خیر در جامعه در قالب وقف‌وصیت و حبس؛
• بررسی چگونگی شکل‌گیری مؤسسه‌های خیریۀ جدید، شیوۀ مدیریت، نظارت و کارکردهای کلی آن‌ها؛
• مقایسۀ تطبیقی دو نهاد وقف و مؤسسه‌های خیریه؛
• شناسایی آسیب‌ها و بیان قوت‌های هریک از این دو نهاد؛
• بیان راه‌حل‌های مناسب برای برون‌رفت از معضلات موجود بر سر راه هریک از این دو نهاد؛
• بیان شیوه‌های جلب مشارکت و همکاری خیّران و علاقه‌مندان به کار خیر و داوطلبان کارهای عام‌المنفعه؛
• کمک به خیّران و واقفان در گرفتن تصمیم‌های منطقی و اصولی در عرصۀ کار خیر و وقف، به‌منظور ارتقای کارایی نهادهای وقف و مؤسسه‌های خیریۀ جدید در ایران.

امید است این بررسی و مقایسۀ عملیِ مستند به مقررات حاکم و تجربه‌های موجود، اراده‌های سترگ و نیت‌های خالص خیّران و نیکوکاران را به منصۀ ظهور برساند.