سازمان مردم‌نهاد و یا به‌اختصار سمن به سازمانی اطلاق می‌شود که با شخصیت حقوقی مستقل، غیردولتی، غیرانتفاعی، غیرسیاسی، برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و بشردوستانه و بر اساس قانون‎‌مندی و اساسنامه‌ه‎ای ‏مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین‎نامه‎‌های اجرایی آن فعالیت می‎کند. 

این سازمان‌ها، طیف گسترده‌ای از مسائل پیش روی انسان امروزی را به‌منظور بهبود امور و ایجاد پیشرفتی هرچند کوچک در آن پوشش می‌دهند. مسائل مختلفی چون آموزش در سطوح مختلف، مسائل دینی، مذهبی، فرهنگی، هنری، محیط‌زیست، مبارزه با فقر، اعتیاد و... .

سازمان‌های خیریه مردم‌نهاد به سبب عملکرد مستقلی که دارند نیازمند کسب درآمد و جمع‌آوری اعانات برای تحقق اهداف و چشم‌اندازهای مؤسسه خود هستند. طبق مصوبه مجلس در ماده ۱۵ بررسی طرح تأسیس، فعالیت و نظارت بر سازمان‌های مردم‌نهاد به تاریخ فروردین ۹۰، منابع مالی این سازمان‌ها عبارت‌اند از:

الف: هدیه، اعانه و هبه اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی و داخلی و خارجی با رعایت ماده ۱۲ این قانون؛

ب: وقف؛

ج: وجوه حاصل از فعالیت‌های انجام‌شده در چارچوب این قانون؛

د: حق عضویت در سازمان مردم‌نهاد؛

ه: اخذ وام و تسهیلات از بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری.

مورد اول که از آن با عنوان جمع‌آوری اعانات نام‌برده می‌شود، در هر سمن با توجه به نوع نیاز خود و خلاقیت موجود در اعضا و دیگر مسائل متفاوت است. ازجمله آن‌ها می‌توان به فروش محصولات و تولیدات مددجویان، بازارچه‌های خیریه مختلف، برگزاری جشن و پخش فیلم و موسیقی، تأمین مالی جمعی و... اشاره نمود.

تأمین مالی جمعی از طريق اعلام عمومی و دعوت از گروه بزرگی از مردم در جهت مشارکت در تأمین سرمايه يک پروژه يا رويداد به‌خصوص ممکن می‌شود. مفهوم اصلی و هدف ابتدایی گسترش تأمین مالی جمعی در سراسر جهان، در حمایت از نوآوری و ارائه راهکاری برای جمع‌آوری سرمایه اولیه کارآفرینان، اشتغال‌زایی و توسعه خلاصه می‌گردد.

در روش تأمین مالی جمعی (مدل اهدا) مشارکت‌کنندگان هیچ‌گونه انتظاری در قبال حمايت مالی ارائه‌شده ندارند. اين شيوه تفاوتی با خيرات يا گل‌ریزان در فرهنگ ايران ندارد. فرد اهداکننده به صحت عمل باور قلبی داشته و آن را دارای سودمندی اجتماعی می‌داند. این مدل معمولاً در تأمین مالی نهادهای مدنی و خیریه‌ها استفاده می‌شود. باوجود بستر اینترنت و رسانه‌های اجتماعی می‌تواند بسیار پرکاربرد باشد.

آغاز دوره بلوغ تأمین مالی جمعی درنتیجه بهره‌گیری از پتانسيل شبکه اينترنت و ارتباطات آنلاين بود كه سبب ايجاد شتاب فزاینده‌ای در تکامل آن شد.
اين شيوه از تأمین مالي به‌سرعت در حال گسترش است به‌نحوی‌که از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ ميزان سرمایه‌گذاری‌های شکل‌گرفته با اين روش با نرخ سالانه معادل ۱۷۹% افزایش‌یافته است. در سال ۲۰۱۳، بيش از ۵۰۰ واسطه اينترنتي (درگاه) تأمین مالی جمعی در سراسر جهان وجود داشته است.

رسانه‌ی اجتماعی، کاربردِ تکنولوژی متحرک برپایه وب، برای تبدیل ارتباطات به دیالوگی دوسویه است. برخلاف رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون که ارتباط یک‌طرفه دارند. رسانه‌های اجتماعی که از تکنیک‌های ارتباطی بسیار در دسترس و گسترش‌پذیر (scalable) استفاده می‌کنند.
رسانه‌های اجتماعی به‌نوعی استراتژی تولید محتوای دوطرفه هستند و شبکه‌های اجتماعی ابزار آن؛ که البته امروزه با پیشرفت شبکه‌ها به‌مانند گوگل پلاس تفکیک مرز دقیق بین این دو، کار دشواری است.

ازجمله ویژگی‌های رسانه‌های اجتماعی گفتگوی دوطرفه و فعال کردن همکاری است. از سویی تولید محتوا در آن رایگان بوده که سبب رشد سریع مخاطبین آن می‌گردد. این عامل می‌تواند فرصت مناسبی برای سازمان‌ها به سبب بهره‌مندی و ارتباط با مخاطبین خود و افزایش اعتبار باشد.

اگرچه تأمین مالی جمعی مفهوم جدید و پرکاربردی است، اما از گذشته‌های دور در ایران به شیوه گل‌ریزان مطرح بوده و کمتر کسی است که از موفقیت این کار خیر آگاهی نداشته باشد. امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی، پیاده‌سازی آن به کمک رسانه‌های اجتماعی بسیار آسان انجام می‌پذیرد. نکات کلیدی مورداستفاده از رسانه‌های اجتماعی در مؤسسات خیریه برای استفاده از این ‌روش می‌تواند، سبب موفقیت آن شود.

با توجه به مکتوب نبودن همه تجربیات مؤسسات و در دسترس و همگانی نبودن آن‌ها و با در نظر گرفتن این موضوع مهم که بهره‌مندی از روش تأمین مالی جمعی می‌تواند خِرَد جمعی را لازمه رسیدن به اهداف نماید و وجود پتانسیل بالای نوع‌دوستی مردم ایران و این نکته مهم که هنوز بسیاری از سمن‌ها بدون استفاده از رسانه‌های اجتماعی به فعالیت خود ادامه می‌دهند؛ دغدغه‌ی بهره‌مندی صحیح از پتانسیل‌های بالقوه رسانه‌های اجتماعی در خصوص کمک‌های مردمی برای خیریه‌ها، مسئله‌ی پررنگی است. لذا با مطالعه و بررسی تجربیات و استخراج عوامل کلیدی موفقیت و یا شکست این روش با کمک رسانه‌های اجتماعی می‌تواند در این راستا مؤثر واقع شود.

برای مطالعه :

ارائه الگوی كارآمد تربيتی نیکوکاری در بستر نظام آموزشی

مرور ادبیات

مفهوم تأمین مالی جمعی اولین بار توسط جف هاو (Jeff Howe) در سال 2008 در کتاب جمع سپاری (crowdsourcing) مطرح شد. بر اساس اصل «خرد جمعی بر خرد باهوش‌ترین فرد و یا افراد آن جمع برتری دارد.» در این روش برخلاف سازوکارهای رایج که وظایف به افراد، کارمندان و یا پیمانکار سپرده می‌شود؛ انجام کار را به جمعیت کثیری از افراد واگذار می‌کند. 

پاسخ‌دهندگان (جمعیت) با فرض اینکه ممکن است نسبت به یکدیگر عملکردی موازی داشته باشند، به رقابت با یکدیگر پرداخته و درنهایت جمع سپار (crowd sourcer) به برترین عملکرد پاداش می‌دهد. تأمین مالی جمعی نیز گونه‌ای از جمع سپاری در حوزه تأمین مالی کسب‌وکارهای نوپا است که بر اساس فراخوان باز و به شیوه خرد جمعی عمل می‌کند.

تأمین مالی جمعی چیست؟

تأمین مالی جمعی (crowd funding) از دو واژه crowd به معنای مردم و fundingبه معنای تأمین سرمایه تشکیل‌شده است. درواقع روشی است جهت تجمیع منابع به‌صورت گروهی برای تأمین مالی پروژه‌های خیریه، اجتماعی، هنری، کارآفرینی و امثال آن؛ با استفاده از ابزار کمپین (اطلاع‌رسانی و ارتباطات شبکه‌ای در فضای مجازی) و کسب درآمد از طریق کارمزد و خدمات تسهیل گری باهدف حمایت از فعالیت هنرمندان، کارآفرینان، نیازمندان و توسعه اشتغال.

مولیک  در سال 2013 تعریفی از تأمین مالی جمعی ارائه داد؛ مانند هر صنعت نوظهور دیگر، مفاهیم رایج و دانشگاهی تأمین مالی جمعی در حال تغییر مداوم و تکامل است و این تعاریف به‌صورت قراردادی و محدود می‌باشند. لامبرت و همکاران  تأمین مالی جمعی را به‌عنوان یک فراخوان باز برای جذب کمک‌های مالی تعریف می‌کنند که در ازای دریافت وام یا اهدا توسط کارآفرین، خدمات، محصولات و حق انتخاب پروژه سرمایه‌گذاری شده به سرمایه‌گذار داده می‌شود.
ووربراک تأمین مالی جمعی را فرایندی می‌داند که یک وجه آن درخواست و دریافت پول است و وجه دیگر آن ارزشی است که اجتماع درازای انتظارات مادی و غیرمادی‌شان از سرمایه‌گذاری، آن را ایجاد می‌کنند. دکاتالینی و گلدفارب  تعریف تأمین مالی جمعی را از طریق بستری مجازی و با حذف فواصل جغرافیایی بین کارآفرینان و سرمایه‌گذاران به جذب سرمایه برای پروژه‌ها و ایده‌های خود بیان داشته‌اند.

وود و ولونینو  این روش را یکی از جدیدترین کارکردهای کسب‌وکار الکترونیکی دانسته و در حالت کلی به فرآیند تأمین مالی از عموم مردم جامعه، برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار یا انجام پروژه یا استفاده از واسطه وب اطلاق کرده است.

در تعریفی دیگر تأمین مالی جمعی از طريق اعلام عمومی و دعوت از گروه بزرگی از مردم در جهت مشارکت در تأمین سرمايه يک پروژه يا رويداد به‌خصوص ممکن می‌شود.

تأمین مالی جمعی در جهان

پیش از ظهور عصر اینترنت، این روش از تأمین مالی را به قرن هفدهم میلادی و جانات سوییفت (Jonathan Swift) نسبت می‌دهند. او یک صندوق اعطای وام برای خانواده‌های کم‌درآمد ایرلندی را تأسیس نمود.
پس‌ازآن در قرن نوزدهم و بیستم گسترش تعاونی‌ها و ایجاد اجتماعاتی چون شورای محله از دیگر پیشتازان این امر بودند. سال‌های پس‌ازآن نیز بر اساس جدول زیر قابل‌مشاهده است .

تأمین مالی جمعی در ایران

مدل خیریه تأمین مالی جمعی شباهت زیادی به آیین گل‌ریزان دارد. در فرهنگ گل‌ریزان که بخشی از سنت‌های پهلوانی ایرانیان بوده، مردم سرمایه‌های خرد خود را برای تهیه جهیزیه، آزادی زندانی یا راه‌اندازی شغل برای یک نفر جمع می‌کردند. این آیین برای مصارف عمومی دیگر نیز استفاده می‌شده است تا حدی که شاه‌عباس برای ساخت سی‌وسه‌پل از مردم کمک گرفت و مبلغ موردنیاز برای ساخت این پل را جمع‌آوری کرد. 

نمونه‌های دیگر کاربرد این روش در ایران از دیرباز، مشارکت مردم و یا اهالی محله در ساخت مساجد، حمام‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس و بناهای عمومی است . رشد این فرهنگ نیک در ایران در حال گسترش و پیشرفت است. برای مثال، انتشارات نوگام که از این‌ روش به انتشار کتاب‌های فارسی با تلفیق روش‌های نشر الکترونیک و تأمین مالی جمعی می‌پردازد. امروزه بسیاری از هنرمندان ایرانی در زمینه‌های دیگر مثل موسیقی و عکاسی هم از این ‌روش استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید :

راهکارهای جذب و نگهداری داوطلبان در خیریه ها

بررسی روایی عوامل

بر اساس روش پژوهش، داده‌ها جمع‌آوری و کدگذاری شده و درنهایت با تدوین پرسشنامه، توسط خبرگان مورد بازبینی قرارگرفته؛ نتایج، پس از تحلیل بر اساس روش روایی سنجی اعتبار و محتوای لاوشه (CVR) به‌قرار زیر به دست آمد:شاخص CVR بر اساس فرمول زیر و انتخاب سه گزینه ضروری است، مفیداست ولی ضروری نیست، ضروری نیست؛ بررسی می‌شود:

در این پژوهش، تعداد خبرگان معادل ده نفر بوده درنتیجه شاخص مورد مقایسه میزان 62/0 می‌باشد؛ که بر اساس بررسی پاسخ خبرگان، از بین 31 گزینه، دو گزینه را غیرضروری دانسته و به افزودن گزینه‌ای تحت عنوان زمان‌بندی و برنامه‌ریزی فعالیت‌ها تأکید داشتند. جدول زیر نتیجه روایی تمامی گزینه را بر اساس نظر خبرگان در نظر می‌گیرد.

پیاده‌سازی تأمین مالی جمعی در مؤسسات خیریه

بر اساس پژوهش انجام‌گرفته و بررسی عوامل و تائید روایی گزینه‌های به‌دست‌آمده از مطالعات سطر به سطر نتایج گزارش‌ها و پرسشنامه‌ها و تجربیات مؤسسات خیریه بر اساس روش تحلیل محتوا، مدل نهایی عوامل مؤثر بر پیاده‌سازی تأمین مالی جمعی به کمک رسانه‌های اجتماعی در مؤسسات خیریه بر اساس شکل زیر مشخص‌شده است.

برای رسیدن به موفقیت در پیاده‌سازی این روش که بر اساس میزان نرخ بازگشت سرمایه قابل‌ مشاهده است؛ بر اساس شرایط علّی نوع خیریه (رسانه‌ها و نحوه پیاده‌سازی روش بر اساس مخاطبین انتخاب شود)؛ بخش مالی (میزان سرمایه و بودجه موردنیاز و دریافتی)؛ روش‌های خلاقانه (آگاهی از ایده‌های خاص جمع‌آوری اعانات خیریه‌ها)؛ داستان‌نویسی (بیان ماجرای پروژه به‌منظور معرفی آن در پیاده‌سازی تأمین مالی جمعی بر اساس نکات صحیح نویسندگی و جذب مخاطبین)؛ شفافیت گزارش‌ها (ارائه گزارش‌هایی از نحوه انجام پروژه و موفقیت آن با کمک رسانه‌های اجتماعی)؛ زمان‌بندی فعالیت‌ها (چهارچوب‌های عملکردی برای وجود کمترین خطا)؛ اعتبار و امنیت (ایجاد امنیت و اطمینان از عدم تقلبی بودن مؤسسه خیریه)؛ نوع تشکر (تشکر و قدردانی از خیّرین برای کمک به شیوه‌های نوین فنّاوری)، موضوع کمپین (نحوه برگزاری کمپین و محتوای آن بر اساس شیوه‌های رسانه‌های اجتماعی صورت پذیرد)، استفاده صحیح از رسانه (سواد رسانه‌ای)؛ آموزش کارکنان رسانه (کارکنان در خصوص رسانه‌های اجتماعی فعال خیریه آموزش ببیند)؛ معرفی صحیح سمن از طریق رسانه (معرفی و پروفایل‌نویسی متناسب با هر رسانه اجتماعی)؛ ارتباط خیّرین با سمن‌ها (به کمک رسانه‌های اجتماعی و شیوه‌های ارتباطی آن)؛ ایجاد انگیزه در خیّرین و داوطلبان و کارمندان (استفاده از رسانه‌ها برای جلوگیری از دلسردی اعضا و تلاش برای همکاری مستمر در پروژه‌ها)، هشتک‌ گذاری (تعداد و نحوه هشتک گذاری (#) در گسترش و جذب پروژه)، اشتراک‌گذاری (share)(اشتراک گذاشتن پست‌های صفحات اجتماعی خیریه)؛ نظام‌مندی پست گذاری‌ها (وجود زمان‌بندی مشخص برای آپلودِ پست در هریک از رسانه‌ها)، تبلیغات سمن از طریق رسانه (اشاره به وجود محتوای این پروژه در یک رسانه، در سایر رسانه‌های مؤسسه) ایجاد می‌شود.

گرافیک (ایجاد جذابیت بصری)؛ موبایل سایت (رسانه‌های متناسب با سیستم‌عامل‌های تلفن‌های همراه)؛ برنامه (اپلیکیشن)، وب‌سایت؛ شرایط و خصیصه‌های ویژه‌ای هستند که پیاده‌سازی موفق روش تأمین مالی جمعی بر اساس آن‌ها صورت می‌پذیرد.

عواملی چون: لوگوی سمن (به‌کارگیری لوگو در صفحات اجتماعی، نامه‌های تشکر و رسیدهای پرداخت)؛ مدیر رسانه (ویژگی‌ها و مهارت‌های خاص یک مدیر در بخش رسانه)؛ بازاریابی، سیستم‌های کاربردی پرداخت‌ها (رویکرد و نحوه و نوع درخواست و دریافت اعانه)، ارتباطات رسانه‌ها (وجود لینک ارتباط با رسانه‌های فعال پروژه، در صفحات اجتماعی مؤسسه) بر چگونگی واکنش به پیاده‌سازی این روش تأثیر می‌گذارد.

در پژوهش‌های آتی می‌توان به بررسی پیاده‌سازی این عوامل در مؤسسات خیریه ایرانی پرداخت و به مقایسه‌ای اجمالی از جایگاه آن‌ها بر اساس این عوامل پرداخت. همچنین می‌توان برای رسانه‌های خاص و نحوه اجرای این عوامل در آن تحقیقاتی انجام داد.

این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله بررسی عوامل مؤثر بر تأمین مالی جمعی به کمک رسانه‌های اجتماعی در مؤسسات خیریه نوشته نسیم غنبر طهرانی، فاطمه مبشر راد است که در همایش خیر ماندگار شرکت کرده و در سیویلیکا منتشر شده است.

لینک مقاله در سیویلیکا