امروزه موضوع مشاركت‌های مردمی و امور خیریه، مورد توجه بسياري از سازمان‌هاي ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي (دولتي و غيردولتي) است. اعتقاد بر اين است كه اساساً توسعه بدون مشاركت آحاد مردم عملي نخواهد بود. به همين دليل ميزان مشاركت مردم در تصميم‌گيري‌ها، يك معيار اساسي در توسعه جامعه و دموكراسي حاكم بر هر كشور است.

این معیار؛ هدف و وسیله دستیابی به اين نگرش مشاركت است، زيرا بسياري از اهداف جامعه در سايه مشاركت مردمي تحقق مي‌يابد.
در همین راستا با توجه به اهمیت مشارکت‌های مردمی در امور رسیدگی به وضعیت نیازمندان جامعه، سازمان بهزیستی برای توسعه این امر اقدام به ایجاد «حوزه مشارکت‌های مردمی‌» کرد تا بتواند هدایت برنامه‌های فقرزدایی و خوداتکایی محرومان جامعه را با مشارکت مردم در دست بگیرد.

معرفی سازمان بهزیستی

سازمان بهزیستی کشور از مهمترین نهادهای حمایتی دولتی است که از طریق بودجه عمومی به افراد معلول و محروم جامعه کمک می‌کند. پس از پیروزی انقلاب، سازمان بهزیستی کشور با ادغام سازمان‌های خیریه و حمایتی که در این بخش فعالیت می‌کردند، آغاز به کار کرد. 

سازمان بهزیستی کشور با گستره وسیع مأموریت‌ها و وظایف قانونی، یکی از مؤسسات دولتی است که به تبع مأموریت‌های محوله، دارای قوانین متعدد و مصوبات هیأت وزیران مربوط به فعالیت‌های ذاتی خود می‌باشد. در این طیف خدمت‌رسانی:

  • طفل شیرخوار بدون سرپرست تا سالمند ناتوان (به لحاظ سنی)
  • آسیب‌های اجتماعی مختلف اعم از اعتیاد، انحرافات اجتماعی، معلولان به تفکیک انواع معلولیت، زنان بی‌سرپرست و خودسرپرست
  • و...

خدمات حمایتی، توانبخشی و پیشگیری دریافت می‌نمایند. وجود حدود 25 هزار مرکز غیردولتی مختلف، به عنوان بزرگترین شرکای غیردولتی سازمان، باری از تصدی‌های دولتی را برعهده گرفته است که فعالیت آنها تابع قوانین مشخص و منسجم می‌باشد.
در این میان بیشترین حجم قوانین در دستگاه‌های دولتی، نصیب سازمان بهزیستی شده است که خود گویای تکالیف قانونی و سنگینی آن است.

ارتباط بهزیستی و حکمرانی خیر

بهزیستی همواره به عنوان یک سازمان دولتی با اهداف حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و در معرض آسیب اعم از:

  • کودکان بی‌سرپرست و زنان سرپرست خانواده؛
  • معلولین جسمی و ذهنی؛
  • سالمندان؛
  • معتادین بهبود یافته؛

و داشتن تعهد مدنی و قانون، نسبت به باز توان کردن و توانمندسازی این اقشار با بیش از ۵۳ وظیفه تخصصی معرفی گردیده و در راستای عمل به این اهداف، وظایف چندگانه‌ای را عهده‌دار است.
از آنجایی که مفهوم، ماهیت و ذات بهزیستی با خیریه و عرصه خیر مرتبط است، مسلماً ارتباط تنگاتنگی هم با نظام حکمرانی عرصه خیر دارد.

حال به مفهوم حکمرانی نگاهی بیاندازیم، حکمرانیِ خوب به عنوان بوجود آورنده روابط متقابل، حمایت‌کننده و همکارانه بین دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی معرفی شده است.
ماهیت روابط بین این سه گروه فعال و ضرورت مکانیسم‌هاي قدرتمند براي تسهیل تعامل بین آنها، جزءِ مفروضات مهم و اساسی تلقی می‌شود. حکمرانی خوب به عنوان مفهومی است که داراي چنین ویژگی هایی باشد: 

  • مشارکت؛
  • شفافیت در تصمیم سازي؛
  • پاسخگویی؛
  • حاکمیت قانون؛
  • توانایی پیش بینی آینده؛
  • اعمال دمکراتیک؛
  • آزادي‌هاي مدنی؛

سازمان ملل متحد حکمرانی را اینگونه تعریف می‌کند «حکمرانی مجموعه‌ای از اقدامات فردی و نهادی یا عمومی و خصوصی برای برنامه‌ریزی و اداره مشترک امور و فرایند مستمری از ایجاد تفاهم میان منافع متفاوت و متضاد است که در قالب اقدامات مشارکتی و سازگار حرکت می‌کند و شامل نهادهای رسمی و ترتیبات غیررسمی و سرمایه اجتماعی شهروندان است». خواهیم دید که مولفه های بهزیستی اعم از:

1. شاخص‌های کمی

 مانند: درصد توانمندی رفاهی، شغلی ،تحصیلی، خانواده ،ازدواج،

2. شاخص‌های جهانی امید به زندگی

مانند: داشتن یک وعده غذای گرم در روز، داشتن سرپناه، نسبت جمعیت بازتوان شده به کل جمعیت جامعه هدف که نیازمند و زیر خط فقر کشور هستند و یا درصد آسیب‌دیدگان اجتماعی و معتادین بهبود یافته نسبت به جمعیت کل شهر یا منطقه. 

از این رو ضرورت این احساس می‌شود که نقاط قوت و ضعف بهزیستی شناخته شده و در جهت اهداف خاص و عام این سازمان پرداخته شود و صیقل داده شود.

بررسی نقش سازمان بهزیستی در نظام حکمرانی عرصه خیرنقش سازمان بهزیستی در نظام حکمرانی عرصه خیر

بررسی شرح وظایف حوزه مشارکت‌های مردمی بهزیستی در حوزه حکمرانی امور خیر، نقاط قوت و ضعف، تهدیدها و فرصت‌ها، راهکارها و نتایج قابل عمل و اثربخش به اضافه نقش تعیین‌کننده آنها در رسیدن به سایر اهداف تخصصی بهزیستی، هدف اصلی این مقاله است.

در حقیقت از آنجا که دست‌اندرکاران محترم همایش خیر ماندگار درصدد بررسی عرصه خیر، چالش‌ها، مشکلات، فرصت‌ها و تهدیدهای این حوزه در کشور بوده و می‌باشند، سازمان بهزیستی هم یک سازمان پیشرو و متقدم دولتی با ماهیت حکمرانی امور خیر در تحقیق‌های علمی و بررسی‌های اجرایی به منظور بهبود عملکرد خود در این زمینه‌ها بوده است.

برای مطالعه :

طبقه‌بندی حوزه‌های خیریه انسانی و معیارهای حکمرانی امر خیر

حکمرانی خوب به عنوان فرصتی برای افزایش رشد اقتصادی، امنیت اقتصادی و بهبود فضای کسب‌وکار می‌تواند نقش مهمی در رسیدن به اهداف پایدار توسعه و رفاه ایفا کند. حكمراني مجموعه‌اي از اقدام‌هاي فردي و نهادي، عمومي و خصوصي است که براي برنامه‌ريزي و اداره مشترك امور است.

به باور "دیوید هلد" اگر مردم بدانند فرصت‌هایی براي مشاركت موثر در امر تصميم‌گيري وجود دارد، معتقد خواهند شد كه مشاركت در امور كاري، ارزشمند است و فعالانه مشاركت خواهند كرد و تصميم‌گيري‌هاي دسته جمعی را اجباري قلمداد خواهندكرد. 

وي دموكراسی مشاركتی را موجب تسریع تکامل انسان، ارتقای احساس سودمندی سیاسی، كاهش احساس بینابینی از مراكز قدرت و کمک به شکل‌گیری شهروندانی فعال، آگاه و دلبسته به امور حکومتی می‌داند.

در این مطالعه بررسی ارتباط حکمرانی خوب در عرصه خیر خصوصاً در سازمان‌های دولتی نظیر بهزیستی و نیز ارتباط میان حکمرانی خوب در عرصه خیر با سرمایه اجتماعی که پیوند بسیار دقیقی با تمام اقشار جامعه خصوصاً اقشار زیر خط فقر آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده اجتماعی دارد،  بررسی شده است. 

ابعاد سرمایه اجتماعی را می توان به صورت های زیر بیان کرد:

  1. شکل‌گیری تعهدات و انتظارات در درون شبکه‌های متنوع اجتماعی یا به عبارت دیگر مشارکت گروهی و جمعی،
  2.  اعتماد به عنوان یکی از مقوله‌های مهم،
  3. اعتماد موجب همکاری و هماهنگی بین اعضای جامعه،
  4. تبادل اطلاعات به صورت کم‌هزینه و راحت برای تقویت همکاری بین فردی و بین گروهی

همچنین با توجه به اصالت و ماهیت حوزه مشارکت‌های مردمی که بر مشارکت فعال مردم و نهادهای مدنی استوار است و بخشی از حکمرانی عرصه خیر تلقی می‌شوند، اجزای ریز و درشت ارتباطات مختلف مردمی و نهادهای خصوصی و عمومی حوزه خیر باید با بهزیستی و در نهایت با متن جامعه بررسی شود.

وظایف عملیاتی حوزه مشارکت‌های مردمی بهزیستی

  1. کمک هزینه و اهداء جهیزیه به مدد جویان و نیازمندان،
  2. جلب و جذب خدمات داوطلبین،
  3. جلب و جذب گروه‌های همیار متخصص و غیر متخصص،
  4. اجرای طرح حامی کودکان و تحت پوشش قرار گرفتن مددجویان و ایتام توسط خیرین،
  5. پیگیری املاک وقفی به بهزیستی،
  6. جمع‌آوری زکات فطره،
  7. جلب و جذب مشارکت‌های نقدی، غیر نقدی و خدماتی مردمی،
  8. اجرای طرح شکرانه سلامت (واریز مبلغی از حقوق ماهیانه پرسنل علاقمند ادارات به حساب مشارکت‌ها)،
  9. اجرای طرح صدقه تلفنی با کد #1400028*4*733*  در سراسر استان توسط علاقمندان،
  10. تفاهم‌نامه با سازمان‌های دولتی و غیردولتی،
  11. اجرای طرح بیمه تامین آتیه جهت فرزندان بهزیستی سراسر استان توسط خیرین،
  12. افتتاح حساب بانکی و واریز مبلغ ماهیانه توسط خیرین جهت فرزندان بهزیستی (طرح حکمت)،
  13. شرکت در نمایشگاه‌های ازدواج و غیره به نفع حمایت از جامعه هدف،

آسیب‌شناسی فعالیت‌ها و برنامه‌های حوزه مشارکت‌های مردمی

آسیب‌شناسی فعالیت‌ها و برنامه‌های حوزه مشارکت‌های مردمی

برخی از برنامه‌ها و فعالیت‌ها عبارتند از:

1. آسیب‌شناسی فعالیت تشکیل شورای مشارکت‌های مردمی

  •  نقاط قوت

    • تاکید مقامات ارشد استان بخصوص استاندار به همکاری همه‌جانبه با بهزیستی و پشتوانه‌ای قوی جهت اهداف سازمان.
    • لازم‌الاجرا بودن مصوبات شورا جهت کلیه سازمان‌ها و عموم مردم.
    • شفاف‌سازی، اعتمادسازی و فرهنگ‌سازی امور مشارکتی و حمایتی و نیز کمک‌های نقدی و غیرنقدی جهت عموم مردم
  •  نقاط ضعف

    • برگزاری اندک و دیرهنگام جلسات بخصوص قبل از اعیاد و مراسم مهم.
    • عدم حضور دقیق و به موقع مقامات ارشد استان و عدم اهتمام کافی به تشکیل شورا.
    • عدم آشنایی اعضای شورا با دستورالعمل‌ها و نکات راهبردی حمایتی و مشارکتی بهزیستی.
    • عدم آشنایی اعضای شورا با شرح وظایف تک‌تک اعضا و بروز انتظارات اضافی و خارج از عرف و دستورالعمل.
    • وجود یک دیدگاه آرمانی و خارج از واقعیت در نزد اکثر اعضا و عدم شناخت از مشکلات ساختاری بهزیستی.
  • فرصت‌ها

    • حضور اعضای کارآمد و علاقمند به حل مشکلات معیشتی و رفاهی در بین آحاد مردم و لزوم استفاده از آنان .
    • وجود بنگاه‌های اقتصادی قوی و علاقمند به توسعه همه جانبه استان و استفاده از دیدگاه‌های آنان.
    • وجود دستورالعمل‌های قوی حمایتی از این بنگاه‌ها و افراد خیر در زمینه‌های تشویقی مثل ارائه هزینه جبران کارآیی معلولین، تسهیلات اشتغال‌زا و بیمه کارفرمائی در بهزیستی استان.
    • وجود جامعه هدف تحصیل‌کرده و دارای تخصص‌های مختلف حرفه‌ای و هنری و نیاز اکثر کارآفرینان به این نیروها.
    • تلفیق تمامی فرصت‌های بالا در زمینه گسترش و توسعه روحیه مشارکتی در جامعه از طریق اعضای متنفذ شورا.
  •  تهدیدها

    • وجود سازمان‌ها و نهادهای حمایتی موازی با بهزیستی و کمرنگ نمودن حضور و فعالیت بهزیستی در زمینه توسعه همه جانبه جامعه.
    • اعتبارات کم‌حمایتی و معیشتی بهزیستی استان و پایین بودن دامنه ریالی کمک هزینه زندگی جهت اکثر جامعه هدف استان.
    • تحت‌الشعاع قرارگرفتن فعالیت‌های شورای مشارکت استان از حیث قدرت نهایی و توسعه طلبی نهادهای موازی حمایتی.
    • افزایش آسیب‌های اجتماعی شکاف طبقاتی جامعه و افزایش مقدار جامعه هدف استان منتج از آن و تاثیر بر تصمیم‌گیری شورا و سیاست‌های حمایتی بهزیستی.
  •   پیشنهادات (بر اساس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها)

    • بازنگری در دستورالعمل‌ها و سیاست‌های حمایتی و معیشتی بهزیستی در زمینه افزایش دامنه ریالی کمک هزینه‌ها و بسته‌های حمایتی توسط بهزیستی کشور و ابلاغ به استان‌ها .
    • بازنگری در سیاست‌ها و دستورالعمل‌های شورای مشارکت و ترکیب اعضای آن در سطح ارشد استان و لزوم تاکید قانونی از مجاری سطح بالای کشور به آنان در زمینه اهتمام بیشتر و حضور قوی در شورا و کمک همه جانبه فکری و عملی به اهداف شورا.
    • اطلاع‌رسانی اهداف و عملکرد شورای مشارکت در سطح استان و کشور از طریق جراید و صداوسیما و لزوم آشنا شدن اکثریت مردم با اهداف و عملکرد مذکور و بسترسازی فرهنگی و اجتماع جهت ادامه حیات آن.

2. آسیب‌‌شناسی فعالیت برگزاری برنامه‌های ماه مبارک رمضان

  • نقاط قوت

    • اهمیت فوق‌العاده ماه مبارک رمضان در معرفی بهزیستی و اهداف عملکرد و وظایف آن به امور مردم.
    • افزایش درصد کمک و مشارکت مردم و دستگاه‌های دولتی به بهزیستی در این ماه .
    • ارتقاء سطح بینش و شناخت مردم از نیازهای بهزیستی و جامعه هدف به خصوص فرزندان شبانه‌روزی.
    • مانور تبلیغاتی مثبت بهزیستی در خلال همایش‌ها، مراسم گلریزان، ضیافت مهر و سایر برنامه‌های عمومی در این ماه و حمایت سایر ارگان‌ها.
  • نقاط ضعف

    • موازی‌کاری سازمان بهزیستی با کمیته امداد و وجود رقابت هر چند منفی در جذب کمک‌ها و فطریه.
    • وجود تنش و رقابت منفی نسبی در عملکردها مثل برپایی چادرهای دریافت فطریه و انعکاس آن در جامعه.
    • عدم استفاده کامل از ظرفیت این ماه توسط بهزیستی بدلیل کمبود نیرو و امکانات؛ مثل صندوق‌های جمع‌آوری فطریه، خودرو و سایر امکانات.
  • فرصت‌ها

    • حمایت استانداری و فرمانداری‌ها و نیز ائمه جماعت و امام جمعه شهرستان‌ها بر ارائه فطریه به جامعه هدف بهزیستی.
    • تشکیل ستاد رمضان در چندین جلسه در بهزیستی استان و شهرستان‌ها .
    • حمایت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری ارگان‌ها در طول ماه رمضان .
    • افزایش حمایت عموم مردم و کسبه و اصناف و مساجد در حمایت از بهزیستی.
    • حمایت کتبی مراجعه محترم تقلید از ارائه فطریه به جامعه هدف بهزیستی
  •  تهدیدها

    • بالا بودن امکانات کمیته امداد و برخی موسسات خیریه دارای مجوز در جمع‌آوری فطریه و اطلاع‌رسانی به عموم مردم نسبت به بهزیستی.
    • عدم برگزاری ضیافت مهر و گلریزی در برخی شهرستان‌ها بدلیل نداشتن اعتبار .
    • تاکید بیش از حد بهزیستی و نیز سایر نهادهای تبلیغاتی مذکور بر فرزندان شبانه‌روزی و غفلت از سایر افراد جامعه هدف.
  • پیشنهادات (بر اساس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها)

    • تقویت امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بهزیستی استان در قبل از ماه رمضان و بسیج نیروها، امکانات جهت بهره‌مندی بیشتر از فیوضات مادی و معنوی این ماه در پیشبرد اهداف.
    • عقد تفاهم‌نامه با کمیته امداد قبل از عید سعید فطر در زمینه عدم تعارض و تنش بر موارد مشابه.
    • اطلاع‌رسانی کلیه وظایف و اهداف و معرفی جامعه هدف کل استان به مردم در قالب برنامه‌های تلویزیونی، رسانه‌ها، مطبوعات و... .

3. آسیب‌شناسی فعالیت تأمین کمک هزینه جهیزیه و ازدواج

  • نقاط قوت

    • افزایش آمار ازدواج مددجویان و توان‌خواهان جامعه هدف که از اهم موارد و الزامات قانونی و شرعی و عرفی جامعه می‌باشد.
    • کمک به بازتوان شدن جامعه هدف بخصوص زنان سرپرست خانواده و دختران.
    • جلوگیری از ورود جامعه هدف در سن ازدواج به آسیب‌های اجتماعی و تقویت و ایجاد کانون گرم خانواده. 
    • کمک به سایر معاونت‌ها در جذب اعتبارات ملی و استانی در زمینه ازدواج و تامین جهیزیه.
    • تشویق خیرین به تکمیل جهیزیه نوع عروسان جامعه هدف.
  • نقاط ضعف

    • کمبود اعتبارت در زمینه کاهش سالیانه آن از سوی بهزیستی کشور.
    • پرداخت دیر هنگام اعتبارات و در انتظار ماندن زوجین در شرف ازدواج.
    • عدم پرداخت این مبالغ جهت افرادی که سالیان قبل ازدواج کرده‌اند.
    • کند بودن روند پرداخت اعتبارات و رسیدگی به اسناد در استان‌ها.
    • کم‌بودن مبلغ اعتبار جهت هر زوج.
  • فرصت‌ها

    • اهمیت خیرین به امر ازدواج مددجویان و کمک به تامین جهیزیه.
    • در اولویت بودن ازدواج در جامعه به حضور حمایت‌های بیشتر ارگان‌ها مثل ورزش و جوانان.
    • وجود کار گروه خاص این زمینه در استانداری‌ها و الزام دستگاه‌ها به فعالیت در این امر.
    • اعتبارات خوب بانکی در این زمینه .
    • خروج جامعه هدف در شرف ازدواج از چرخه حمایت سازمان و پوشش افراد پشت نوبت
  •  تهدیدها

    • درخواست درصدی از افراد مزدوج از سازمان بابت تکمیل سایر درخواست‌ها مثل اشتغال و مسکن که شاید خارج از توان سازمان باشد.
    • عدم آموزش مهارت‌های زندگی و زناشویی به جامعه هدف که اکثراً منجر به طلاق‌های زود هنگام شده که آنهم منجر به هدر رفتن مبلغ کمک هزینه و جهیزیه آنان می‌شود.
    • ازدواج زود هنگام و بدون برنامه‌ریزی و آموزش برخی مددجویان که منجر به طلاق خواهد شد.
  •  پیشنهادات (بر اساس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها)

    • آموزش به موقع و سازمان‌یافته جامعه هدفِ در شرف ازدواج در زمینه‌های مهارت‌های زندگی و زناشویی. 
    • تقویت اعتبارت ملی و استانی در این زمینه.
    • افزایش مبلغ کمک هزینه و جهیزیه جامعه هدف.
    • کمک در زمینه تامین مسکن و اشتغال مددجویان و نیز توانمندی کامل آنها.

4. آسیب‌شناسی فعالیت جلب مشارکت از طریق صندوق‌های صدقات

  • نقاط قوت

    • عمومی و مردمی نمودن امر مشارکت مردمی و آشنا نمودن مردم کوچه و بازار (عمدتاً بیگانه) با فعالیت‌های بهزیستی.
    • جلب مشارکت آتی و در اسرع وقت و انتقال سریع به اهداف موردنظر سازمان.
    • جلوگیری از تکدی‌گری و فعالیت‌گرایان سودجو در سطح شهر و زیبا نمودن فضای شهری و جلوگیری از بروز چهره زشت فقر.
    • تقویت باورهای دینی افراد در زمینه ارائه صدقه بخصوص در معابر ورودی و خروجی شهری و ایام سفر.
    • تقویت چهره بهزیستی در مقابل سازمان‌های مشابه در نزد عموم مردم.
  • نقاط ضعف

    • تعداد کم این صندوق‌ها در سطح شهر.
    • محدودیت جا و مکان و فقدان اجازه رسمی از مراجع قانونی جهت نصب این صندوق‌ها.
    • قیمت بالای ساخت هر صندوق.
    • تعدد سازمان‌های مختلف با صندوق‌های گوناگون مثل کمیته امداد، محک، خیریه‌های گوناگون و سرگردانی متقاضیان و بروز آشفتگی و عدم اعتماد در متقاضیان.
  • فرصت‌ها

    • دید مثبت مراجع محترم تقلید و عظام در زمینه ارائه صدقه به جامعه هدف بهزیستی.
    • همسویی صدقات و فطریه و نذورات مردم در ماه مبارک رمضان با اهداف عالیه بهزیستی.
    • اشتیاق ادارات و نهادهای سطح شهر نسبت به نصب صندوق در مکان مربوطه.
    • تنوع و تکثر جامعه هدف بهزیستی و امکان انجام تبلیغات وسیع و جذاب جهت فعالیت این صندوق‌ها مانند عکس‌های جامعه هدف، نمادهای تبلیغاتی و...
  •  تهدیدها

    • عدم همکاری سازمان‌های موازی مثل کمیته امداد و رقابت نه چندان مثبت با بهزیستی در نصب صندوق‌ها.
    • امنیت نه چندان کامل صندوق‌ها و امکان سوء استفاده افراد سودجو.
    • چرخش آلودگی میکروبی از طریق سکه‌ها و اسکناس داخل صندوق و احتمال انتقال به جامعه هدف متقاضی.
  • پیشنهادات (بر اساس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها)

    • هماهنگی با مرجع مربوطه در ارتباط با اجازه تام و کامل بهزیستی کشور و استان در نصب و جای‌گذاری این صندوق‌ها به نحو شایسته در اماکن عمومی و مهم شهرها.
    • تبلیغات و اطلاع‌رسانی به عموم مردم در زمینه معرفی اهداف و عملکرد و چهره شایسته بهزیستی به عموم مردم و تشویق به ارائه صدقات در این صندوق‌ها .
    • هماهنگی با مراجع عالیه قانون‌گذاری در ارتباط با عدم رقابت منفی نمادهای موازی مثل کمیته امداد در نصب صندوق و نیز بررسی موسسات خیریه دارای صندوق از لحاظ مالی و صحت عملکرد.

5. آسیب‌شناسی فعالیت طرح حامی

طرح حامی طرحی مفید در بهزیستی می‌باشد و اهداف آن شامل:

  1. رفع ضروریات اولیه زندگی؛
  2. درمان؛
  3. مسکن؛
  4. تحصیل؛

فرد حامی با پرداخت مبلغ ماهیانه (به حساب مستمری و یا هر حساب دیگری که به نام افراد نیازمند افتتاح می‌گردد)  در دوره زمانی که حامی تعیین می‌کند، از افراد نیازمند حمایت می‌کند.
شرکت در این طرح قدمی در جهت کاهش هزینه‌های زندگی و ارتقا  سطح رفاه شهروندان نیازمند تحت حمایت بهزیستی می‌باشد.

  • نقاط قوت

    • کاهش هزینه‌های حمایتی بهزیستی در زمینه کمک هزینه‌ها، پوشاک، تحصیل و ... فرزندان شبانه‌روزی.
    • تقویت نگاه انسان دوستانه عموم مردم به مقوله سرپرستی و نگهداری و رسیدگی به کودکان نیازمند.
    • کاهش وابستگی آتی این کودکان به سیستم دولتی.
    • استفاده از نظرات و دیدگاه‌های مردمی بخصوص افراد داوطلب در بحث آینده‌نگری این کودکان.
    • ایجاد حس همبستگی جمعی در جامعه از طریق پذیرفتن ضمنی این کودکان در خانواده‌ها.
  • نقاط ضعف

    • نگاه صرفاً عاطفی برخی افراد به این طرح و انتظار داشتن از بزیستی در زمینه دخالت در زندگی فرد در خانواده خود و یا مرکز.
    • دیدگاه مبتنی بر تفکیک سنی و جنسی کودکان نیازمند از سوی برخی خیرین و توجه به گروه‌های سنی کوچکتر و بخصوص دختران.
    • ارائه هدایا و کمک‌های نه چندان مفید و نیز تکراری و دور از فضای فرهنگی و تربیتی کودک توسط خیرین.
    • ناتمام ماندن مدت اجرای طرح و انصراف برخی از خانواده‌ها در مقوله حمایت از کودک.
    • بروز مشکلات عاطفی در کودکان تحت پوشش این خانواده‌ها و بروز رفتارهای پرخاشگرانه به خانواده اصلی.
  •  فرصت‌ها

    • وجود سیستم قوی در جامعه و تاکید دین مبین اسلام به تقویت و تداوم این امر خیر.
    • وجود خانواده‌های بدون فرزند و یا دارای فرزندان کم و نیاز عاطفی به پرکردن خلاء تنهایی والدین از این طریق.
    • همکاری مدارس و مهدهای کودک در فرهنگ‌سازی این امر مهم بخصوص در اوایل فصل پاییز و اواخر زمستان.
    • وجود اعیاد مختلف و مناسبت‌های مذهبی گوناگون در کشور و تشویق افراد به این کار مثل ماه رمضان.
    • تاکید همه جانبه مسئولین کشور و تمامی ارگان‌ها به اهمیت این امر و کمک به ایتام مثل اطعام و...
  • تهدیدها

    • وجود و حضور رقیب قوی (کمیته امداد) در راس این امر و به حاشیه کشیده شدن عملکرد بهزیستی.
    • عدم حمایت فعالیت‌های بهزیستی در طرح حامی توسط مراجع مذهبی و کشوری به طور کامل و کمرنگ بودن فعالیت بهزیستی.
    • تخریب چهره واقعی، انسانی و مذهبی این امر توسط عملکرد کمیته امداد در بحث دعوت از خیرین و نمایش عکس و اطلاعات ایتام بطور کاملاً نامناسب به عموم مردم جهت عضویت در این طرح که با مبانی اسلامی و انسانی واصل حفظ حرمت این افراد در تضاد است.
  •  پیشنهادات (بر اساس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها)

    • فرهنگ‌سازی قوی و قاطع بهزیستی از طریق جراید و صداوسیما بخصوص در ایام ماه مبارک رمضان جهت عموم مردم و شناساندن چهره واقعی این نیازمندان بدون خدشه به هویت انسانی آنها در جهت اهداف بهزیستی.
    • اطلاع‌رسانی به عموم داوطلبین این طرح در زمینه نیازهای مبرم کلیه گروه‌های سنی و جنسی ذی‌ربط و عدم تفکیک جنسی و سنی.
    • مشاوره با خانواده اصلی و ارائه راهکارهای مفید در زمینه عدم دخالت بی‌جا در رابطه متقابل کودک با خیر.
    • مشاوره با خیر در زمینه عدم دخالت و کنجکاوی در زندگی شخصی و خانوادگی کودک و نیز لزوم ادامه این طرح.

6. آسیب‌شناسی فعالیت طرح بیمه کودکان با مشارکت شرکت‌های بیمه

با توجه به  اينكه كودكان تحت حمايت سازمان بهزيستی، هنگام ترخيص نيازمند داشتن سرمايه برای زندگی هستند؛ طرح بيمه آتيه كودكان آسمانی برای تعداد زیادی از اين كودكان با عاملیت چند بیمه  و با مشارکت خیرین در دست اجراست. 

در بحث حمايت از فرزندان سازمان بهزيستی و فرزندان زنان سرپرست خانوار دو بحث مطرح است:

تأمين نيازهای روزمره آنها كه به كمك طرح اكرام ايتام در قالب تأمين هزينه روزمره زندگی انجام می‌شود

حمايت از فرزندانی كه خصوصاً در شيرخوارگاه‌ها و مراكز شبه خانواده نگهداری می‌شوند. وقتی اين كودكان از مراكز تحت نظارت بهزیستی ترخيص می‌شوند، نيازمند تأمين جهيزيه، مسكن، اشتغال و ... هستند كه برای اين كار طرح پيشرفته بيمه آتيه كودكان آسمانی تدوین شده است. 

  • نقاط قوت

    • کاهش هزینه‌های بهزیستی در زمینه کمک هزینه زندگی و اشتغال مسکن و سایر هزینه‌های فرزندان شبانه روزی.
    • افزایش حس استقلال و هویت فردی و اجتماعی فرزندان شبانه‌روزی و نیز استقلال مالی در شروع دوران زندگی انفرادی و بلوغ.
    • 3-کاهش وابستگی این فرزندان به سیستم دولتی و حمایتی و جلوگیری از تضادها و انتظارات بی‌جا و غیرمنطقی.
    • 4-برنامه‌ریزی جامع و مستقل زندگی و آموزش و تحصیل و اشتغال جهت فرزندان.
    • ایجاد حس تعلق اجتماعی در این فرزندان و اطمینان و اعتماد به جامعه و پذیرش اصولی در آن.
  • نقاط ضعف

    • اختصاص بیمه به گروه‌های سنی و جنسی خاص و یا با شرایط خاصی از سوی خیرین.
    • عدم اختصاص بیمه به فرزندان بالغ؛ بخصوص پسر و بروز تفکیک جنس و سن بین فرزندان و بروز شکاف اجتماعی.
    • عدم وجود شرکت بیمه دارای ارتباط قوی با خیرین و شناسایی و توجیه آنها .
    • تحمیل تمام فرایند برعهده بهزیستی که عمده آن یافتن خَیِّر جهت انعقاد قرارداد می‌باشد.
  • فرصت‌ها

    • وجود دستورالعمل جامع و بسته‌های کامل سرمایه‌ای و بیمه‌ای جهت انتقاد قرارداد به هر طریق و قیمت.
    • پشتوانه قوی بیمه (بانک مرکزی) و حمایت همه جانبه از قرارداد بخصوص تاکید برفرزندان و منافع آنان.
    • تاکید صریح و قوی ریاست سازمان در هر دوره بر ادامه این طرح.
    • نگاه مثبت جامعه به مقوله حمایت از فرزندان بی‌سرپرست و اولویت این امر خیر به سایر امور خیر.
    • نگاه مثبت سازمان بر نوع خدمت‌رسانی فرزندان (داشتن اهداف بلندمدت و نه کوتاه مدت مثل کمک‌های موردی).
  • تهدیدها

    • نگاه صرف کالایی و اقتصادی برخی بیمه‌های این بحث.
    • عدم توجه به مبانی و زوایای اجتماعی-فرهنگی این طرح جهت فرزندان توسط بیمه‌ها .
    • عدم آشنایی بیمه‌ها با فرایند شبه خانواده و امور حمایتی بهزیستی.
    • عدم اختصاص پرسنل خاص و ماهر در شرکت‌های بیمه به این طرح.
  • پیشنهادات: (بر اساس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها)

    • فرهنگ‌سازی و تبلیغات جهت خیرین به منظور انعقاد قرارداد بیمه برای تمامی گروه‌های سنی و جنسی فرزندان.
    • فرهنگ‌سازی برای فرزندان و خانواده آنان در زمینه چگونگی این طرح و لزوم برنامه‌ریزی جهت استفاده دقیق از منافع طرح.
    • توجیه شرکت‌های بیمه در یافتن و توجیه خیرین به منظور انعقاد این قرارداد.
    • انتخاب یک شرکت بیمه موثق و معتبر به منظور گردهم آمدن کلیه قراردادها به صورت جامع.
    • 5-اختصاص کارشناس خبره و ماهر در شرکت‌های بیمه جهت رسیدگی به پرونده‌های این نوع قراردادها.

اهم مشکلات حوزه مشارکت‌های مردمی با وجود مشکلات اقتصادی کشور چیست؟

مشکلات حوزه مشارکت‌های مردمی با وجود مشکلات اقتصادی کشور

برخی از مهم‌ترین مشکلات عبارتند از:

1. کمبود اعتبارات و منابع مالی واریزی از بهزیستی کشور

این مشکل برای جامعه هدف خصوصاً در زمینه ازدواج و جهیزیه با توجه به اندک بودن سرانه مورد نظر جهت هر نفر و افزایش بی‌سابقه قیمت کالاها و ملزومات اولیه زندگی مشترک به وجود آمده است.

2. کاهش میزان مشارکت‌های مردمی و کاهش همکاری و همیاری عموم مردم

این مشکل خصوصاً در مورد خیرین قدیمی و با سابقه با بهزیستی بویژه در زمینه مشارکت نقدی بواسطه کاهش سرمایه اجتماعی سازمان‌های خیریه وابسته به دولت دیده می‌شود.

این مورد به جهت عواملی مثل تشکیل کمپین‌های مردمی مخالف با برخی سازمان‌های خیریه غیر بهزیستی  بوجود آمده است که متاسفانه عواقب آن بطور غیر مستقیم هم متوجه این سازمان  گشته است.

برای مثال نمونه بارز آن عدم مشارکت کامل مردم در جمع‌آوری فطریه در روزهای اخیر بوده که آمار مذکور نسبت به سال گذشته تقریبا نصف گزارش شده است.

3. کاهش تولید و تعطیلی اکثر واحدهای تولیدی و افت نسبی و کاهش عملکرد کمی و کیفی کشاورزی

این مورد بواسطه کاهش منابع آبی و تغییر سبک زندگی مردم روستاها و سایر عوامل که منجر به مهاجرت روزافزون روستاییان به شهرها و تشکیل حاشیه‌ها و شهرک های اقماری شده است به وجود آمد.

بیشتر بخوانید :

نحوه سنجش اثربخشی خیریه ها و معیارهای آن

از طرفی این مورد موجب افزایش تعداد مصرف‌کنندگان و مشاغل کاذب و در نهایت افزایش جامعه هدف نیازمند سازمان‌های حمایتی گشته است که خود مشکلات قبلی را افزایش می‌دهد.

4. تعدد خودروها در سطح شهرها و جاده‌ها

کاهش ایمنی و کیفیت خودروها و عدم تناسب با ظرفیت‌های موجود و همچنان پایین بودن فرهنگ رانندگی (در نبود سایر مولفه‌های سبک مدرن زندگی مثل بیمه‌های عمر و زندگی)، سبب افزایش تصادفات، حوادث شده است.

همچنین این عوامل به خودی خود سبب افزایش تعداد معلولین و مجروحین و خانواده‌های بیکار و مقروض و آسیب دیده شده است که خود سبب افزایش ورودی حوزه توانبخشی سازمان است و حجم زیادی از کمک‌های مردمی و اعتبارات را می‌طلبد.

5. پایین بودن سطح اشتغال، وفاق اجتماعی، رضایت اجتماعی، مسئولیت‌پذیری، آستانه تحمل اجتماعی، وجدان کاری، رتبه شادی و...

تمام این موارد موجب بروز رفتارهای فردی و جمعیِ ضد اجتماعی، رفتارهای پرخاشگرانه، رشد آسیب‌های اجتماعی خاص و  فرد گرایانه و سودجویانه گشته است که نتیجه آن در افزایش بی‌اعتمادی اجتماعی، مفاسد اقتصادی، طلاق، اعتیاد، روابط نامشروع و... دیده می‌شود. 

این نتایج نیز ورودی حوزه اجتماعی و پیشگیری سازمان را افزایش می‌دهد که  به نوبه خود، وابسته به افزایش جذب مشارکت مردمی می‌باشد.

جدول شناسايي گلوگاه‌هاي فساد حوزه مشارکت های مردمی

همسوسازی سیاست‌های بهزیستی با اوضاع سیاسی_اجتماعی

 نظام مشاركت بهزیستی به شدت تحت تاثير عوامل پيرامون است. فضاي سياسي حاكم بر جامعه، يكي از عناصري است كه بر مشاركت مردم در بهزیستی تاثير مي‌گذارد. چنانچه سياست‌هاي بهزیستی همسو با اوضاع سياسي اجتماعي جامعه نباشد، جلب مشاركت مردم و پياده كردن اين نظام به سختي امكان‌پذير است. 

اوضاع اجتماعي جامعه مي‌تواند بر نظرها و گرايش‌هاي مردم تاثير بگذارد. اگر مردم نظر منفي نسبت به بهزیستی پيدا كنند، نمي‌توانند به سهولت آنها را به مشاركت دعوت نمود. ساختار بهزیستی بايد مبتنی بر مشاركت‌ باشد.

مشاركت‌پذيري در زمينه مسائل مالي و غیر مالی همواره وجود دارد. آنچه مهم است، پذيرش ديدگاه‌هاي ديگران و زمينه‌سازي براي اعمال  نظرات ديگران است. به عبارتي ساختار حقوقی و مديريتي بهزیستی بايد ضمن  پذیرش مشاركت مردمی، همواره انعطاف‌ و چرخش لازم را براي متحد شدن با نظرات و ديدگاه‌هاي علمي و بروز را  داشته باشد. 

بهزیستی در استراتژي‌هاي بلند مدت خود بايد مشاركت جامعیت‌دار را به عنوان يك اصل مهم مورد توجه قرار داده و در اين مورد از ديدگاه صاحب‌نظران جامعه استفاده كند. توسعه مشاركت مالي در بهزیستی، نهايتاً منجر به توسعه فعاليت‌ها، ايجاد رضایت در جامعه هدف و ايجاد روحيه همیاری در خانواده بزرگ آن مي‌باشد. 

عوامل  ياد شده از پيش‌نيازهاي توسعه سیستماتیک و پایدار  هر كشور است. مشاركت غيرمالي در بهزیستی مي‌تواند به اصلاح مكانيزم‌ها و تدوين راه‌كارهاي نوين در پيشبرد اهداف بهزیستی منجر شود.

راهکارهای پیشنهادی رفع  مشکلات و موانع حوزه مشارکت‌هاي مردمی و امور خیر در عرصه حکمرانی خیر

راهکارهای پیشنهادی رفع  مشکلات و موانع حوزه مشارکت‌هاي مردمی و امور خیر در عرصه حکمرانی خیر

  1. ارتباط قوی با مقامات ارشد استان  و کشور  جهت بهرمندی از امکانات دیگر دستگاه‌ها برای حل مشکلات جامعه هدف.
  2. شفاف‌سازی، اعتمادسازی و فرهنگ‌سازی امور مشارکتی و حمایتی جهت عموم مردم.
  3. شفافیت، مقوله‌ای است که در جهت تقویت رابطه حکومت با شهروندان، یک حرکت اساسی در بهبود سیاست‌گذاری قلمداد می‌شود و یکی از مؤلّفه‌های اساسی حکمرانی خوب به شمار می‌آید. از میان عناصر مختلف حکمرانی خوب، شفافیت را می‌توان یک رکن بنیادین جهت نیل به این تئوری در نظر گرفت.
  4. بازنگری در دستورالعمل‌ها و سیاست‌های حمایتی و معیشتی بهزیستی در زمینه افزایش دامنه ریالی کمک هزینه‌ها و بسته‌های حمایتی توسط بهزیستی کشور و ابلاغ به استان‌ها.
  5. اطلاع‌رسانی اهداف و عملکرد شورای مشارکت در سطح استان و کشور از طریق جراید و صداوسیما، لزوم آشنا شدن اکثریت مردم با اهداف و عملکرد مذکور، بسترسازی فرهنگی و اجتماع جهت ادامه حیات آن .
  6. تقویت امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بهزیستی استان در قبل از ایام مهم مذهبی سال و بسیج نیروها و امکانات جهت بهره‌مندی بیشتر در ایام مهم سال در پیشبرد اهداف.
  7. ارتباط بیشتر با مراجع عالی قانون‌گذاری در رابطه با انتقال سرریز اعتبارات دستگاه‌های دولتی و نیمه‌دولتی (مثل اعبارات ماده 17 شهرداری‌ها) به بهزیستی و تقویت آن.
  8. به منظور توسعه مشاركت مردمي در سازمان بهزیستی، مديران اين نهاد بايد مديريت و كنترل عوامل بيروني را در دست گيرند. ضروري است با اتخاذ تدابيري نسبت به ايجاد نگرش مثبت در مردم و مسئولان اقدام گردد.
  9. نظام مشاركت بهزیستی بايد مورد بازنگري مجدد قرار گيرد. در اين نظام بايد جايگاه خاصي براي نهادهاي غيردولتي ملي و بين‌المللي درنظر گرفته شود. 
  10. سازمان بهزیستی براي عملي نمودن فعاليت‌ها و اصلاح مكانيزم‌هاي خود، همواره نيازمند مشاركت علمي پژوهشگران است. در حال حاضر با وجود فراهم بودن زمينه، امكان حضور متخصصان فراهم نگرديده است. ضروري است در نظام مشترك بهزیستی به اين مهم توجه گردد.
  11. به منظور ايجاد گرايشات مثبت در توده‌هاي مردم، بهزیستی بايد با استفاده از ابزارهاي مختلف، عملكرد خود را به صورت شفاف، خالي از شعار و تبلغ به اطلاع مردم برساند. 
  12. بهزیستی بايد در كنار مشاركت‌هاي مقطعي به دنبال نهادينه نمودن مشاركت و ايجاد پايداري در آن سطوح مختلف باشد.
  13. بهزیستی بايد از دخالت در درگيري‌هايي كه ممكن است منجر به قطع حمايت مردم (حتي در حد ذهن) بشود، شديداً بپرهيزد. به عبارتي، موضع‌گيري اين نهاد بايد به گونه‌اي باشد كه همه مردم در هر شرايطي، احساس تعلق خاطر نسبت به آن داشته باشند.
  14. بهزیستی براي توسعه نظام مشاركت خود، نيازمند استفاده از صاحب‌نظران اين رشته است. ضروري است متخصصان مشاركت به همين منظور دعوت شوند.
  15. اگر بخواهيم مشاركت را نهادينه كنيم، بايد يك ساخت مشاركتي را طراحي كنيم و با پذيرش ارزش‌ها در جامعه، نقطه شروع اين حركت مورد توجه قرار گيرد.
  16. براي اجراي مشاركت نيازمند فراهم نمودن يك بستر مناسب در اين خصوص مي‌باشيم.
  17. از عوامل موثر در مشاركت و همياري مردم در زمينه‌هاي مختلف، وجود فرهنگ مشاركت و روح جمعي حاكم بر جامعه مشاركت‌كننده است.

این مطلب برداشت و خلاصه­‌ای از مقاله "نقش سازمان بهزیستی در نظام حکمرانی عرصه خیر"؛ نوشته "علی اصغر لطیفی و زهره بختیاری سفر"، است که در همایش خیرماندگارشرکت کرده است و در سیویلیکا نیز منتشر شده است.

لینک مقاله در سیویلیکا