الگوهای اقتصادی فراگیر جهانی در یک نظام یکدست، تمامی نظامهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی جوامع را تابع خود می کند. در این جریانِ کلانِ جهانی، دیگر دغدغههای فردی جایی نمی یابد. هرگونه جریانی که نتواند پابپای این جریان قدم بردارد به کناری افکنده خواهد شد و نظامهای متاثر از این الگوها نیز ناگزیر از حذف آن خواهند بود.
رقابت پر شتاب جوامع برای یافتن موقعیتی مناسب در شبکه یکپارچه اقتصاد جهانی، آنها را وا می دارد که صرفا در بهبود شرایط کلی جامعه بیندیشند و در نتیجه نمیتوانند منتظر کسانی که از این قافله عقب ماندهاند، باشند.
این مهمترین تهدید اقتصاد غالب جهانی برای دغدغههای فردی انسانهای بسیاری است که یا از بسیاری ناتوانیها رنج میبرند یا در این مسیر نتوانستهاند جایگاهی مناسب پیدا کنند. این خشونت ذاتی اقتصاد جهانی فعلی، امکان اقدامی را برای اقشار آسیب پذیر فراهم نمیسازد.
در ادامه بیشتر در رابطه با راه برون رفت از این وضعیت خواهیم خواند.
1. تنها راه نجات
اما در صورتی که فارغ از این فرآیند، ارادههای انسانهای دلسوز، تک تک، اقدامی برای رفع این فرآیند آسیب زا کنند در آن صورت می توان امید داشت که نگرانیهای انسانهای بسیاری که در زیر چرخ جهانی شدن له میشوند برطرف شده و راه نجاتی برای آنها باشد.
هرگونه راه حلی برای حل این مشکل بشری نمیتواند از دل سیاستهای کلی جوامع درآید چرا که این سیاستها ناگزیر در چنبره فرآیند اقتصاد یکپارچه جهانی دست بسته خواهند بود.
تنها راه برون رفت از این وضعیت اقدامات فردی نیکوکاران برای حل مشکلات فردی نیازمندان است و نمی توان امیدی به راه حلی دیگر داشت. در اینجا ارادههای انسانی باید به تلاش برخیزند تا رفتارهای حمایتگرانه از تک تک افرادی که در این مسیر بیشترین ضربه را می خورند داشته باشند.
چون این اقداماتِ آگاهانه میتواند در جوامع تاثیر جدی داشته باشد این افراد می توانند با همبستگی بین فعالیتهای خود (که در عین حال فردی نیز هست) جریانی اجتماعی را برای این منظور بوجود آورند.
شروع موجی از این اقدامات حمایتگرانه و خیریه میتواند مزایای بسیار دیگری نیز داشته باشد.
2. ادیان و رفتارهای حمایتگرانه
تاریخ نشان داده است بیشترین انگیزه برای رفتارهای حمایتگرانه از میان ادیان بوده است و یکی از مهمترین وظایف دینی افراد توجه به این رفتارها بوده است.
در این میان آموزههای اسلامیِ بسیاری در این زمینه وجود دارد بگونهای که انجام این وظیفه در بسیاری موارد در قبال سایر وظایف دینی، مهمترین اهمیت را یافته است. در آموزههای اسلامی هرجا که از ایمان مومنان صحبت می شود دو شاخص عمده آن اقامه نماز و ایتاء زکات است.
آیات بسیاری در قرآن بر این امر تاکید میکند. نوع نگرش قرآنی به موضوع پرداختن به نیازمندان و ناتوانان بسیار آموزنده است.
برای مطالعه :
مثالهایی از اهمیت رفتارهای حمایتگرانه در اسلام
اولا:
از کمک به نیازمندان به زکات تعبیر میکند که به معنی پاک شدن فرد است. در این تعبیر، نگاه اسلامی به دادن مال به نیازمند نیست بلکه نگاه به آن است که خود فرد صدقه دهنده از آن نفع میبرد و برای نفع اوست که خداوند چنین تاکیدی را نموده است.
از آن گذشته می توان از تعبیر زکات چنین برداشت کرد که گویی قبل از اختصاص صدقه مال تمامی انسانها آلودگی داشته است. اصلا قرآن از حق معلومی که در اموال تمامی انسانها مربوط به نیازمندان است سخن می گوید:
وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ
یعنی اگر از لحاظ اقتصادی بنگریم یقینا برخی از اموالی که بی نیازان بدست می آورند از جذب اموال نیازمندان است که با زکات باید این اموال پاک شده و سهم نیازمندان به آنها داده شود.
حتی برخی علمای دین اینگونه صدقات را بخشی از مال نیازمندان می دانند که پرداخت آن کار مهمی توسط اغنیا به حساب نمی آید گرچه خداوند از روی کرمش مابازای اخروی برای آن در نظر میگیرد.
ثانیا:
خداوند با تمامی عظمت و غنایش خود را سپر بلای نیازمندان می کند و می گوید که این اقدامات به خود خداوند می رسد. دست نیازمند را دست خود تعبیر می کند و تا این حد مقام این اقدامات را بالا میبرد.
مَن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ
ثالثا:
آموزههای اسلامی اجازه نمیدهد به هیچ وجه پرداخت صدقات موجب منت و یا اذیت کسی که به او صدقه داده میشود بگردد. و در صورت چنین امری آن را باعث ابطال صدقه میداند.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالأذَى
این امر نشان میدهد اقدامات حمایتگرانه وظیفه انسانی و الهی افراد است و نمیتوان برای آن حسابی همچون حساب سایر امور زندگی اقتصادی داشت و با ملاکهای کلان اقتصادی قابل ارزیابی نیست.
رابعا:
هرگونه بی توجهی نسبت به این وظیفه انسانی و شرعی در اسلام بشدت مذموم تلقی شده است و بی دقتی در پیگیری رفتارهای حمایتگرانه، ایمان انسان را منتفی میکند.
ما آمن بی من بات شبعان و جاره طاوی
اگر کسی شب هنگام سرش را سیر بر بالین بگذارد ولی همسایهاش گرسنه باشد به من ایمان نیاورده است.
خامسا:
درست است که حمیت انسانی و بزرگواری نوع انسان اقتضا میکند که انسان اقدامات حمایتگرانه داشته باشد ولی آموزههای اسلامی بیشترین تشویق را برای این امر اخلاقی میکند و گذشته از وظیفه انسانی پاداشهای بسیار دنیوی و اخروی برای آن در نظر میگیرد تا این وظیفه حداکثر اقدام را پیدا کند.
إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ
سادسا:
رفتار امامان شیعه و بزرگان دین نشان میدهد که برای هرگونه رفتار حمایتگرانه خود به شخصه مباشرت برای حمایت داشتهاند. علی علیه السلام می توانستند نیاز نیازمندان را با یک برنامهریزی حساب شده توسط غلامان و کارگزاران خود انجام دهند ولی در این زمینه خود بشخصه خرما به دهان یتیم میگذاشتند و نگرانیهایش را در جلسهای که با او داشتند برطرف میگردند و سعی مینمودند لبخند بر لبانش بیاورند.
بسیاری از امامان شیعه پس از وفاتشان در حین غسل، دیده می شد که دوشی پینه بسته دارند و آن نشان از تکرارِ بدوش کشیدن انبانهای نان و رساندن آن به نیازمندان در دردل شب بود.
این رفتارها نشان بسیار مهمی برای هرگونه رفتار حمایتگرانه است. در رفتارهای حمایتگرانه تمامی اقدامات باید بگونهای جهت یابد که حمایتگر چهره به چهره حمایت شده باشد و صرفا به برطرف کردن دغدغههای اقتصادی حمایت شده نیاندیشد که آسیبهای روحی که او از این درماندگی پیدا کرده است باید ترمیم عاطفی گردد.
به این جهت است که رفتارهای حمایتگرانه نمی تواند در قالب اقدامات کلان حمایتگران قرار گیرد. تجربه نیز نشان داده است موفقیت اینگونه اقدامات کم بوده است. از امامان شیعه درس می گیریم که حمایتگری ارتباطی انسانی فردی است.
همانگونه که قبلا گفته شد اگر بخواهیم جریانی اجتماعی و برنامهریزی شده برای حمایتگری داشته باشیم یقینا به صورتهای مختلف ضوابط و چهارچوبهای تحمیلی اقتصاد غالب متاثر از شرایط جهانی، اجازه ثمردهی به آن نخواهد داد چرا که این اقتصاد با طرد ارادههای جزیی و دغدغههای فردی زنده است و ذاتا نمیتواند به هرگونه اقدامی در این زمینه اجازه حضور دهد.
لذا اقداماتی میتواند موثر واقع شود که تکتک نیکوکاران را برانگیزاند تا به سهم خود اقدامی حمایتگرانه انجام دهند. شاید این موضوع بالاترین ظرفیت کلیه ادیان الهی باشد که همواره در طول تاریخ جریان داشته است.
مجموعه آموزههای دینی فوق، زمینه بسیار مهمی را برای انواع رفتارهای حمایتگرانه ایجاد میکند و با این تاکید و نگاه همه جانبه دینی بزرگترین ظرفیت برای تحقق رفتارهای حمایتگرانه ایجاد میشود.
از آنجا که مسئولیتهای فردی دینداران تمامی آنها را برمی انگیزاند که در این زمینه اقدامی انجام دهند ضرورت دارد با ایجاد همبستگی بین اقدامات فردی نیک اندیشان متدین نسبت به بالندگی آن تلاش نمود.
3. طرح اکرام کمیته امداد امام خمینی
اقدام کمیته امداد امام خمینی در طرح اکرام مثال بسیار ارزشمندی برای جهتدهی به این رفتارهای حمایتگرانه است. این اقدام، بجای برنامه ریزیِ اجتماعی برای برطرف کردن نیاز نیازمندان سعی نموده است تا دست تک تک نیازمندان را در دست تکتک نیکوکاران بگذارد و خود زمینه را مساعد کند تا این اقدامات حمایتگرانه انجام پذیرد.
از همه مهمتر آنکه بر طبق سنت امامان شیعه حمایتگران در اقدامات خود مباشر کارهای خود باشند و نه تنها نیازهای مادی که نیازهای عاطفی و ارتباطی را نیز برطرف سازند.
الگوی اسلامی بیشتر ناظر به این نوع رفتارهای حمایتگرانه است. درست است که موسسات خیریه بسیاری سعی در جمعآوری منابع مادی متفاوتی همچون صدقات برای اقدامات خیرخواهانه خود انجام میدهند اما معمولا چنان در بوروکراسی تحمیلی نظامهای مالی گرفتار میشوند که بسیاری از اقدامات به مرور زمان رنگ و بوی اولیه خود را از دست میدهند و روز به روز از تاثیرشان کاسته میشود.
فاصله بسیاری که بین صندوقهای قرض الحسنه اولیه و برخی دیگر در نحوه عملکردشان پس از بیست سال بوجود آمده است نشان از این ناتوانی نظامهای مالی برای تاثیرگذاری دارد.
بیشتر بخوانید :
استفاده از تکنیکهای برنامهریزی برای اقدامات حمایتگرانه
به همین جهت است که تاکید میگردد اگر از تکنیکهای برنامهریزی برای این نوع اقدامات حمایتگرانه شود ناگزیر از شرایطی خواهیم بود که این تکنیکها بر ما تحمیل خواهند کرد و نمیتوان تاثیر لازم را انتظار داشت. این رفتارِ قهریِ فناوریهای نرم همچون تکنولوژیهای مالی است.
از آنجا که نگرش اسلامی زمینه مناسبی برای این اقدامات حمایتگرانه ایجاد میکند لذا بخوبی می توان جریانی فعال در میان مسلمانان ایجاد نمود تا حمایتگری تحقق یابد و نگرش دینی بتواند پیشتاز این جریان در جهان باشد.
دیدگاه خود را بنویسید