یک موسسه خیریه، سازمانی است که به صورت غیرانتفاعی نیازهای اساسی انسان‌ها را برطرف می‌کند و می‌تواند کارکردهای مختلفی داشته باشد. يكي از اركان تحقق رسالت‌های سازمان داوطلبان کمک به مؤسسات خیریه، جذب نيروي انساني داوطلب كارآمد و مؤثر است و اين نيروي انساني داوطلب يكي از ايفا كنندگان نقش‌های اصلي و بنيادين در این مؤسسات به شمار می‌روند.
بنابراين لازم است تدابيري انديشيد تا اين مهم به نحو مطلوبي تحقق يابد. بنابراین هدف اصلي، شناسايي عوامل مؤثر بر جذب و نگهداري گروه‌های مردمي داوطلب، ارائه خدمات داوطلبانه در مؤسسات خیریه استان بوشهر است.
در این مقاله، 4 عاملِ ابزارهاي تشويقي، ابزارهاي فني ارتباطات و تبليغات، ابزارهاي اطلاع‌رسانی، و توجه به روابط انساني و همچنين 4 عامل فرهنگ سازماني، مديريت منابع انساني، مشاركت و كار تيمي و وظايف مديريت و رهبري بر جذب و نگهداری نیروهای داوطلب مؤثر هستند، درحالی که عامل انگیزش تأثیر معناداری بر نگهداری نیروهای داوطلب ندارد.
مشارکت در امور خیر در فرهنگ ایرانی و اسلامی
با توجه به آنچه گفته شد؛ امروزه کمک‌های خیریّه بخش خصوصي در كنار پرداخت‌های انتقالي دولت يكي از مهم‌ترین راهكارهاي كاهش فاصله طبقاتي و تحقق اهداف تأمین اجتماعي و فرهنگي در جوامع مختلف قلمداد می‌شود.
سهم اين نوع کمک‌ها از كشوري به كشور ديگر متفاوت است و ميزان آن به عوامل متعددي نظير درآمد، تركيب سني و جنسي جمعيت، تحصيلات، سابقه فرهنگي، اجتماعي، باورهاي ديني و مذهبي و سیاست‌های دولت بستگي دارد.
بسياري از كشورهاي جهان از یک‌سو با آگاهي از نقش و تأثیر مهم بخش‌های مردمي و داوطلب در كمك به ايجاد اشتغال و افزايش رفاه اجتماعي، از تهديدات بالقوه‌ای كه از سوي اين بخش و فعالیت‌های مرتبط با آن در قالب فرار مالياتي و پول‌شویی متوجه اقتصاد كشورشان است، نيز آگاهي دارند.
برای مطالعه :
به همين دليل در كنار اتخاذ سیاست‌های مختلف حمايتي از اين بخش، مسائل مربوط به نظارت بر فعالیت‌های اين بخش، افزايش پاسخگويي و شفافيت آن‌ها نيز با جديت دنبال می‌شود. بنابراین در شرايط امروز هدف نهايي نهادهاي خیریّه، تأمین رفاه مردم از طريق توانمندسازي و خوداتكايي می‌باشد.
لذا توانمندسازي از مفاهيم توسعه‌ی پايدار است كه در آن بر مشاركت همه‌ی گروه‌های اجتماعي در فرآيند توسعه و پيشرفت تأكيد می‌شود. در حال حاضر نهادهايي مانند:
- بنياد شهيد و امور ايثارگران،
- سازمان بهزيستي،
- جمعيت هلال‌احمر،
- وزارت جهاد كشاورزي،
- بنياد مسكن انقلاب اسلامي،
در زمینه‌ی كاهش فقر اقداماتي را انجام می‌دهند. در بين اين نهادها، مؤسسات خیریّه به‌عنوان نهاد يا سازمان غيرانتفاعي عام‌المنفعه، به لحاظ رسالتي كه دارد، با درصد بيشتري از مردم فقير سروکار دارد و برنامه‌های حمايتي را در خصوص كاهش فقر روستاييان انجام می‌دهد.
هرچند ماهیت خیریّه‌ها باید به‌صورت غیردولتی حفظ شود؛ چراکه در اصل ماهیت کار خیّرین به صورتی است که در غیردولتی بودن نمو و گسترش می‌یابد. بااین‌حال، این مجامع نباید از حمایت‌های کارشناسی و اقدامات هدفمند دولتی جدا شوند.
به طور مثال با توجه به مصوبات موجود در ایران، 40 درصد هزینه ساخت مراکز بهداشتی-درمانی بر عهده خیّرین و 60 درصد آن بر عهده دولت قرار دارد؛ به‌طوری‌که تاکنون به 3 هزار تخت بیمارستانی از این ردیف تهیه‌شده است.
با نگاهی گذرا به منابع اسلامی نیز درمی‌یابیم، اعمالی که از نظر اسلام نیک شمرده شده‌اند، اعمالی هستند که خیرخواهی و دیگر خواهی در آن بروز و ظهور دارد و به نوعی منفعت دیگران در آن نهفته است.
مشارکت و یاری‌گری در فرهنگ ایرانی و اسلامی با تأکید بر جنبه‌های روانی و معنوی و رشد شخصیت باعث پیدایش و آفرینش دانش و آگاهی شده است و به از بین بردن دشواری‌ها و گشودن مرزهای بسته به راه‌های تازه کمک می‌نماید.
راهكارهاي جذب و نگهداري گروه‌های داوطلب در بوشهر
تحقيق حاضر درصدد آن است كه به دنبال راهكارهايی جهت جذب و نگهداری گروه‌های مردمی داوطلب باشد. در اينجا لازم است ابتدا مؤسسات خیریّه ارائه خدمات داوطلبانه شناسایی شود، سپس راهكارها و عوامل مؤثر برجذب و نگهداري گروه‌های مردمی داوطلب موردبررسی قرار گيرد. بنابراین محقق در پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به دو سؤال زیر است:
سؤال اول
اثرات مستقیم عوامل مؤثر برجذب و نگهداري نیروهای داوطلب در مؤسسات خیریّه استان بوشهر به چه اندازه است؟
سؤال دوم
کدام‌یک از عوامل، تأثیر بیشتری برجذب و نگهداری نیروهای داوطلب در مؤسسات خیریّه استان بوشهر دارند؟
در پاسخ به این دو سوال، با توجه به تحقیقات صورت گرفته، عوامل متعددی دخیل هستند که در ادامه بحث می‌کنیم.
عوامل موثر بر جذب و نگهداری نیروهای داوطلب
عوامل موثر بر جذب و نگهداری نیروهای داوطلب و تأثیرشان بر این کار، شامل:
عامل اول: ابزارهای تشویقی
تعداد 8 متغير از متغيرهاي تحقيق در عامل اول قرار گرفتند و با توجه به اينكه بيشترين مقدار ارزش ویژه (29/5) را به خود اختصاص داده است، مهم‌ترین عامل محسوب می‌شود. پیشنهادهای محقق برای این عامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- انتشار مطالب مربوط به فعالیت‌های داوطلبانه در نشريات منتشر شده توسط گروه‌های اقليت، مدارس، اماكن مذهبي، دانشکده‌ها و ادارات،
- تهيه کارت‌های داوطلبي جهت استفاده از مزاياي مختلف مانند تخفيف و...،
- برگزاري جلسات تبادل اطلاعات و پرسش و پاسخ با افرادي كه در مورد داوطلب شدن پرسش‌هایی دارند،
- وضع قوانين مربوط به حقوق داوطلبي و حمايت از فعالیت‌های داوطلبانه در مراجع قانون‌گذاری،
- وضع قوانين و دستورالعمل‌هایی به‌منظور پشتيباني مالي داوطلبان با مسائلي همچون كاهش هزينه حمل‌ونقل، تخفيف و...،
- معرفي داوطلبان فعال در رسانه‌ها، به‌منظور تشويق سايرين و ايجاد رقابت در افراد جهت همكاري،
- كسب اطلاعات و توجه به نيازهاي كاري، استعدادها، مهارت‌ها و توانایی‌ها و همچنين علائق داوطلبان در اوقات فراغت،
- تبليغات و اطلاع‌رسانی در رويدادهاي ورزشي و جشن‌های ملي، مذهبي و نمایشگاه‌ها،
عامل دوم: ابزارهای فنی ارتباطات و تبلیغات
عامل دوم شامل متغيرهايي در خصوص عوامل فنيِ علم ارتباطات و تبليغات می‌باشد كه باعث تأثیرگذاری و جلب‌توجه مخاطبان و داوطلبان بالقوه به سازمان خواهد شد. پیشنهادهای محقق برای تقویت اين عوامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- توجه به مهارت‌های ارتباطات فردي در ملاقات با افراد (به عنوان مثال: حفظ ارتباط چشمي در حين مكالمه، به خاطر سپردن اسم كوچك افراد و...)
- در نوشته‌های عضوگیری، بروشورها، نشريات خبري و... از كلماتي كه علاقه‌مندی و دل‌بستگی را شعله‌ور می‌کند استفاده شود. مانند اين كلمات: سلامت و تندرستي، محبت، دوستي و عشق، موفقيت، به دست آوردن، آزاد، مستقل، كشف كردن، ويژه، مخصوص، پیروز شدن و...
- استفاده از رنگ‌ها و طرح‌های گرافيكي جذاب و زيبا در نوشته‌ها، بروشورها، پوسترها و طرح‌های تبليغاتي.
- ارائه اطلاعات در رابطه با مزيت و منفعت‌های داوطلب شدن در پیام‌های عضوگيري.
- استفاده از احاديث، روايات و دستورات مذهبي در خصوص احسان، امدادرساني و ... در نوشته‌های تبليغاتي براي جذب داوطلبان.
ارتباطات و تبليغات امروزه به‌عنوان يك علم و تكنيك حياتي براي جلب توجه مشتريان و مخاطبان محسوب شده، كه با استفاده از یافته‌های روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، هنر و ... روزبه‌روز بر پيچيدگي و قدرت آن افزوده می‌شود. متخصصين ارتباطات، تبليغات و بازاريابي می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های علمي بر ذهن و تفكر مخاطبان تأثیر بگذارند.
بدين ترتيب كه با ارائه پوسترها و برنامه‌های تبليغاتي در رسانه‌های مختلف و با استفاده از عبارت و كلمات مناسب و تركيبات گرافيكي زيبا و جذاب می‌توانند ذهن و باور مخاطب و داوطلب بالقوه را به سمت موضوع موردنظر سوق داده و متمركز نمايند.
زماني كه سازمان در نظر دارد در مدت‌زمان كوتاهي بر طيف وسيعي از مخاطبان و در حوزه جغرافيايي وسيع تأثیرگذار باشد، توجه به فنون ارتباطات و تبليغات در افزايش بهره‌وریِ كار اهميت بيشتري می‌یابد.
عامل سوم: ابزار اطلاع‌رسانی
متغيرهاي عامل سوم عمدتاً در خصوص اطلاع‌رسانی به افراد مختلف در خصوص داوطلبي و فعالیت‌های داوطلبانه می‌باشند. پیشنهادهای محقق برای تقویت اين عوامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- چاپ و ارائه کارت‌های تبريك همراه با پيام داوطلبي، خبرنامه‌ها و بروشورها،
- استفاده از اتیکت‌ها و لباس‌های تبليغاتي در مراسم‌ها و رويدادهاي خاص،
- محيط و محل قرار گرفتن سازمان، فضاي داخلي، و دكوراسيون متناسب،
- انتشار مطالب و مقالات مربوط به سازمان و فعالیت‌های داوطلبانه در رسانه‌های مختلف مثل روزنامه، مجلات، راديو، تلويزيون و ...،
- گسترش مستمر پايگاه داده‌ها و اطلاعات سايت اينترنتي سازمان،
- شركت در كنفرانس و سمينارها جهت جذب داوطلبان و توسعه ارتباطات و اطلاعات،
سازمان‌هایی كه ماهيت وجودی‌شان ناشي از حضور مردم و شركت آن‌ها در فعالیت‌هایشان می‌باشند، براي بقا و دوام خويش بايد به معرفي بهتر و بيشتر اهداف، برنامه‌ها و عملكرد سازمان بپردازند. مؤسسات خیریّه نيز به همين منظور می‌بایست از هر فرصتي براي اطلاع‌رسانی و افزايش آگاهي مردم از فعالیت‌های داوطلبانه استفاده نمايند.
عامل چهارم: وظایف مدیریت و رهبری
تقسيم وظايف كاري بين اعضا و گروه‌های كاري، سرپرستي گروه‌ها و اعضا در حين انجام وظايف، پيگيري مستمر انجام امور طبق برنامه مصوب و نظارت دقيق بر اجراي مقررات و دستورالعمل‌ها همه در زیر مجموعه وظايف مديريت و رهبري قرار می‌گیرند. پیشنهادهای محقق جهت تقویت اين عامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- سرپرستان، داوطلبان را به وحدت، تلاش، ابتكار و فداكاري تشويق كنند،
- كنترل مستمر جريان انجام امور طبق برنامه تصویب شده و دستورهايی که صادر شده‌اند،
- تقسیم‌کاری مشخص بين اعضاء و گروه‌های كاري و هماهنگي بين آن‌ها به عمل آيد،
- رعايت دقيق مقررات و دستورالعمل‌های مؤسسات،
اگر سازمان را مانند بدن انسان فرض كنيم، مدير سازمان به مثابه مغز انسان است. بدون مغز، انسان داراي يك زندگي گياهي است، فردي كه سكته مغزي كرده است، ممكن است اعضاي بدنش فعاليت داشته باشد، اما اين فعاليت روزبه‌روز سير قهقرايي را تا زمان مرگ بدن می‌پیماید.
سازمان با مديريت ضعيف، مانند فردي است كه سكته مغزي نموده است و روزبه‌روز، سيستم به‌سوی اضمحلال و نابودي پيش می‌رود.
عامل پنجم: فرهنگ‌سازمانی
پیشنهادهای محقق جهت تقویت این عامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- فرهنگ سازمان می‌بایست به‌گونه‌ای باشد که به عملكرد بيش از تعهد توجه داشته و پاداش‌های بزرگ و شناسایی فردي در آن وجود داشته باشد.
- فرهنگ سازمان می‌بایست به اكثريت بهاداده و برنامه‌های مسير ترقي را گام‌به‌گام دنبال كند.
- توجه اساسي فرهنگ سازمان می‌بایست روي فرصت‌هاي محيطي باشد.
- فرهنگ سازمان می‌بایست امنيت شغلي كمي را فراهم كند، و به دنبال بقا بوده، و هر فرد بتواند در جايگاه متفاوت از ديگران قرار گيرد.
- فرهنگ سازمان می‌بایست به تقويت شخصيت علمي و تخصصي داوطلبان تأکید داشته باشد.
- فرهنگ سازمان می‌بایست به روابط بلندمدت ارزش نهاده، بهبود مسير ترقي به‌صورت، آموزش منظم و مرتب و ترقي بر پايه تخصص شغلي را ملاك خود قرار دهد.
- فرهنگ سازمان می‌بایست به‌گونه‌ای باشد كه به استعدادها و فعالیت‌های ابتكاري ارزش قائل شود.
- تناسب تجهيزات موجود با نيازها فرهنگ سازمان می‌بایست بر وفاداري، مفيد بودن فرد براي گروه و تقدير از افراد درستكار تأکید داشته باشد.
- برنامه‌ریزی، زمان‌بندی و تعيين دقيق فعالیت‌های سازمان در آينده.
با توجه به اهميت فوق‌العاده فرهنگ‌سازمانی در حفظ و نگهداري كاركنان و داوطلبان و ايجاد وحدت رويه و تداوم حيات سازمان، قابل تعمق می‌باشد. فرهنگ، مجموعه ارزش‌ها، باورها، هنجارها و نگرش‌هایی است كه يك سازمان اجتماعي به آن‌ها متكي است و رفتار اعضاي آن را شكل می‌دهد.
عامل ششم: مشارکت و کار تیمی
عامل ششم به يكي از مهم‌ترین مقوله‌های انگيزشي در سازمان‌های غيردولتي و داوطلبانه يعني مشاركت و كار تيمي می‌پردازد. پیشنهادهای محقق برای تقویت این عامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- داوطلب در كار با تيم، احساس آزادي عمل داشته باشد،
- اعضاء گروه بتوانند آزادانه نظرات و تعاملات منفي خود را بيان كنند، بدون اينكه از تلافي آن ترس داشته باشند،
- فرصت‌هاي مشاركت در هدف‌گذاری‌ها، وجود داشته باشد،
- امكان مشاركت در تعيين شيوه و رویه‌های انجام كارها وجود داشته باشد،
- اعتماد اعضاء گروه به يكديگر،
احساس آزادي عمل و بيان در ارائه انتقادات و پیشنهاد‌ها و ابراز عقايد و كار تيمي به افراد اين باور را می‌بخشد كه همچنان که آن‌ها وظايف و مسئولیت‌های خاصي را در قبال گروه بر عهده دارند، به عنوان يك عضو از فرصت و حق رأی مساوي، مشاركت در تصمیم‌گیری و هدف‌گذاری‌های گروه خیّرین نيز برخوردارند.
عامل هفتم: مدیریت منابع انسانی
متغيرهاي عامل هفتم جزو زیرمجموعه‌های مديريت منابع انساني شامل آموزش، پاداش، ارزشيابي، برنامه‌ریزی نيروي انساني، بهداشت و ايمني، تجزیه‌وتحلیل شغل و گردش شغلي می‌باشد. پیشنهادهای محقق برای تقویت این عامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- تشويق داوطلبان فعال و تقدير از خدمات برجسته آنان،
- اعطاي پاداش به داوطلبان فعال و نمونه،
- استفاده از داوطلبان در گروه‌های كاري متفاوت به‌منظور توسعه مهارت‌ها و گسترش سطح بينش آن‌ها،
- تعيين مسئولیت‌ها و جانشین‌های داوطلبان در موارد لازم،
- مشخص نمودن دقيق وظايف، مسئولیت‌ها و كارهاي داوطلبان،
بیشتر بخوانید :
در سازمان‌های امروزي، منابع انساني مهم‌ترین سرمايه سازمان محسوب می‌شوند و با توجه به اهميت فزاينده منابع انساني در سازمان‌های داوطلبانه، لزوم توجه به نيازهاي آن‌ها و مديريت صحيح منابع انساني از ضروريات می‌باشد.
عامل هشتم: توجه به روابط انسانی
متغيرهاي مربوط به عامل هشتم در خصوص توجه و احترام به افراد و برقراري ارتباط نزديك با آن‌ها می‌باشد. پیشنهادهای محقق جهت تقویت عامل به ترتيب عبارت‌اند از:
- برقراري رابطه دوستانه و صميمانه با داوطلبان،
- بهبود نحوه پاسخگويي كارمندان سازمان به داوطلبان و برقراري ارتباط مناسب با آن‌ها،
- استفاده از افرادي با روابط عمومي بالا براي عضوگيري داوطلبان،
- نظرسنجي و استفاده از انتقادات و پیشنهادهای كارمندان، داوطلبان و عموم مردم،
نيروي انساني در تمامي سازمان‌ها به‌عنوان مهم‌ترین سرمايه سازمان محسوب می‌شود و از آنجائی که انسان‌ها براي ارضاي نيازهاي خاص خود (مثل احترام، رابطه، مشاركت و ... ) به فعالیت‌های اجتماعي و گروهي می‌پیوندند، لذا فراتر از روحيات متفاوت افراد با يكديگر تمامي داوطلبين وجوه مشتركي از عضويت و فعاليت در گروه‌ها دارند. بنابراين توجه به انگیزه‌های مشترك انساني و احترام به آن‌ها و برقراري رابطه مناسب از عوامل جذب داوطلبان بالقوه به سازمان می‌باشد.
عامل نهم: انگیزش
در پژوهش حاضر عامل انگیزش تأثیر معناداری بر نگهداری داوطلبان امور خیریّه نداشت. از مهم‌ترین دلایل این موضوع این است که افرادی که داوطلبانه در مسائل مربوط به خیریّه مشارکت می‌کنند، به‌خودی‌خود دارای انگیزه بالایی هستند و نیازی به انگیزش بیشتر از طریق عوامل خارجی ندارند.
این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله "الگوسازی عوامل مؤثر بر جذب و نگهداری نیروهای داوطلب در مؤسسات خیریه استان بوشهر"؛ نوشته " علی مارگیر و الهام بیگی راد"، است که در همایش خیر ماندگار شرکت کرده است و در سیویلیکا نیز منتشر شده است.
دیدگاه خود را بنویسید