خیریه‌های ایران امروزه با مسائل گسترده و متنوعی روبه‌رو هستند. مسئله پراکندگی خیریه‌ها و عدم ارتباط آنان با یکدیگر به یکی از اصلی‌ترین مشکلات پیش روی خیریه تبدیل شد است.
عدم اطلاع آن‌ها از خدمات سایر خیریه‌ها و موازی کاری در عرصه مؤسسات خیریه باعث عدم شناخت محرومان از خیریه‌ها و خیریه از محرومان و به عبارتی خلأ حلقه اتصالی میان نیازمندان واقعی و خیریه‌ها می‌شوند.
باوجود تراکنش مالی بالای برخی از مؤسسات خیریه و کل امر خیر در کشور همچنان افرادی هستند که خیریه‌ها آن‌ها را نیافته‌اند و تحت پوشش قرار نگرفته‌اند.
در این میان افراد سودجویی هم پیدا می‌شوند که با مراجعه به خیریه‌های متعدد و دریافت‌های مختلف درآمد نسبتاً بالایی را از این طریق کسب می‌کنند.
مساجد به‌عنوان نهادهای دینی اجتماعی وابسته به مردم می‌توانند، حلقه واسط با گستره کشوری برای ارتباط نیازمندان با خیریه‌ها باشند. این سازوکار با تخصیص هر نیاز به خیریه متناسب، مرجع مورد اعتماد برای تأیید نیازمندان هر محل خواهد بود.
مساجد نیز با شناخت خیریه‌ها و محرومان واقعی، ضمن جلب اعتماد خیریه‌ها، هزینه‌های کسب اطلاعات را برای این‌گونه مؤسسات بسیار پایین آورده و بهره‌وری پول‌های خیرین را بالاترمی ببرند.
مشکل توزیع نامتوازن که یکی از مسائل لاینحل در خیریه‌ها بود نیز قابل‌حل می‌شود. سودجویان نیز دیگر نمی‌توانند با مراجعه به خیریه‌های متعدد آن‌ها را فریب داده و راهکار اخاذی را دنبال کنند.
مسائل موجود سر راه خیریه‌ها چیست؟
بر اساس آمار غیررسمی بیش از ۷۰ هزار مؤسسه خیریّه در کشور فعالیت می‌کنند، اما آمارهای رسمی یکسان نیستند. درحالی‌که مدیرکل امور اجتماعی و مؤسسات خیریّه سازمان اوقاف و امور خیریّه از وجود ۱۵ هزار و نایب‌رئیس کمسیون اجتماعی مجلس از فعالیت ۱۲ هزار مرکز خیریّه خبر می‌دهند، معاون مشارکت‌های مردمی کمیته امداد تعداد این مؤسسات را نزدیک به ۸ هزار می‌داند.
بر اساس برآورد کمیته امداد، سهم این کمیته از کل صدقاتی که در کشور جمع‌آوری می‌شود ۱۵ درصد است و ۸۵ درصد، باقیمانده سهم مؤسسات خیریّه است که به علت فقدان نظارت بر عملکرد آن‌ها در بسیاری از موارد مشخص نیست این وجوهات صرف چه مواردی می‌شوند.
در زمینه آسیب‌های اجتماعی بعضی از افراد نیازمند، غیرواقعی و بدلی هستند و از هر جا که بوی کمکی بیاید، آنان به آن سمت می‌روند.
بعضی‌ها فقیر بودن را به‌عنوان پوشش شغلی خود انتخاب کرده‌اند. مسئولان بهزیستی می‌گویند: گداهایی را می‌شناسند که ماهانه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان درآمد دارند. در این میان مؤسسات خیریّه نیز با عدم هماهنگی و موازی کاری به این مسائل دامن زده‌اند.
ضعف‌های موجود در خیریه‌ها
طی سال‌های گذشته با نقاط ضعف فراوانی در سیر حرکتی بنگاه‌های خیریّه در سطح کشور مواجه بوده‌ایم. از این موارد می‌توان عدم تحول در اوضاع فرهنگی اقتصادی مددجویان، عدم ارتقاء آنان به سمت مددکاری و تهدید خطر ارتزاق طویل‌المدت مددجو، افزایش روحیه راحت طلبی، کسب درآمد آسان و همچنین توجه بیش از اندازه خیّرین به فعالیت‌های یکسان، عرضه خدمات مشابه و فراتر از نیاز و عدم هماهنگی مؤسسات خیریّه با یکدیگر را نام برد.
مسائلی همچون موازی کاری خیریّه‌ها، عدم شفافیت در خیریّه‌ها، عدم سطح‌بندی و تعیین مأموریت برای خیریّه‌ها، گسستگی قانونی در مورد خیریّه‌ها، مشخص نبودن جایگاه خیریّه‌ها در نظام اداری کشور، عدم وجود نظارت کامل، ابهام در مراجع تأییدکننده از مواردی هستند که لزوم اقدامی در جهت هماهنگ‌سازی و افزایش اثربخشی اقدامات خیریّه‌ها را در ایران بیشتر به اثبات می‌رساند.
برای حل مسائل خیریه‌ها چگونه باید عمل کرد؟
بی‌تردید، حل تمامی مشکلات اجتماعی، صرفاً از توان دولت‌ها برنمی‌آید. برخی نیز با نگرش سیاسی و امنیتی به مسائل اجتماعی نیز روش نادیده گرفتن را تجویز نموده، به تخریب بیشتر جامعه می‌انجامد.
در این میان مراکزی علمی و پژوهشی، نهادهای مدنی مردمی در جامعه اسلامی هستند که در کنار مردم و دولت‌ها یا حتی پیشاپیش آنان به چاره‌جویی برمی‌خیزند.
به نظر می‌رسد محوریت محلی مساجد و فعال‌سازی این ظرفیت در امر خیر می‌تواند بسیاری از خلأهای موجود در زمینه رابطه نیازمندان واقعی و مؤسسات خیریّه را رفع کرده و علاوه بر آن الگویی بومی و اسلامی برای یکپارچه‌سازی بهینه خیریّه‌ها در عین حفظ هویت تک‌تک آن‌ها ارائه نماید.
این نوع یکپارچه‌سازی می‌تواند ضمن حفظ اطلاعات، حریم خصوصی و کرامت انسانی، راهکاری دائمی برای رفع نیازهای عاطفی و شخصیتی خانوارها و افراد نیازمند مخاطب خیریّه‌ها به‌حساب آید.
مسجد؛ الگویی مناسب برای حل مشکلات خیریه
مسجد همواره مشعل هدایت، نشانه توجه به ارزش‌های والای انسانی، محل طرد آلایش‌های مادی، نشانگر هویت فرهنگ و هنر اسلامی و بالاخره مرکزی مؤثر در پیشگیری و کاهش آسیب‌ها و بزهکاری‌های اجتماعی است.
مسجد در اسلام، قلب تپنده حیات این دین و جایگاه پیوند آسمان و زمین (دو نماد آخرت و دنیا) است که انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات در آن رشد و تکامل می‌یابد.
کارکردهای مسجد تنها در بعد معنوی و عبادی خلاصه نمی‌شوند، بلکه مساجد از صدر اسلام تاکنون کارکردهای گوناگونی داشته‌اند که اغلب آن‌ها تحت عنوان کارکردهای اجتماعی قابل‌تعریف و تبیین هستند.
خدمت‌رسانی و تعاون اجتماعی ازجمله مسائلی است از دیرباز در مساجد مورد عنایت بوده است. در واقع مشکلات عدیده اقتصادی و اجتماعی انسان‌ها از طریق مساجد حل می‌شده و همین امر موجب نوعی تعاون و یاری‌رسانی همگانی و متقابل گردیده است.
ظرفیت نهاد مسجد در جامعه
مسجد یکی از تدابیر الهی برای آن جامعه‌ای است که قرار است بهترین جامعه برای مردم باشد. این جامعه وظایف اجتماعی خاصی نسبت به دیگران نیز دارد.
مسجد، نظامی اجتماعی است که در راستای تحقق آرمان‌های متعالی یک جامعه‌ی اسلامی مستقیماً از جانب شارع مقدس تعبیه شده است و در سیره و سنت پیشوایان دینی (ع) ظاهرشده است.
تاریخ اسلام و ایران بیانگر این واقعیت انکارناپذیر است که مسجد برخلاف دیگر معابد و مراکز عبادی، فقط جایگاه عبادت و نیایش دینی نبوده، بلکه دارای کارکردهای مهم، متعدد و متنوع در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی بوده است.
هرچند مهم‌ترین بخش و نبض حیات جوامع بشری را مقوله فرهنگ بر عهده دارد؛ ولی برطرف شدن مسائل معیشتی مردم نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ لذا یکی از مهم‌ترین کارکردهای مسجد فقرزدایی و رفع محرومیت از قشر مستضعف جامعه اسلامی است که به دلایل گوناگون برای امرارمعاش با دشواری زندگی می‌کنند.
از سوی دیگر اقشار پردرآمد جامعه در پیوندی ناگسستنی با امام جماعت و هیئت‌امنا و در قالب مشارکت مردمی، با بنا نهادن موقوفه‌ها و صندوق‌های قرض‌الحسنه و واگذاری وام‌های بلاعوض برای اقشار محروم جامعه، همانند خانواده‌های بی‌سرپرست و افراد سالمند و ناتوان، مساعدت مالی جهت مخارج قبل از ازدواج، کمک‌هزینه‌ی تحصیل برای جوانان و اشتغال افراد بیکار، می‌توانند در سامان دادن وضعیت معیشتی مؤمنان، ایفای نقش کنند.
مسجد در صدر اسلام
نخستین مسجد را حضرت محمد (صلی‌الله علیه و آله) در مدینه و در کنار خانه خود ساخت. سپس خلفا و حاکمان و پادشاهان بر وسعت آن افزودند و در تزیین آن کوشیدند.
مسجد تا پایان سده اول هجری، غالباً به منزله مکانی برای وعظ و ارشاد و ادای فرایض دینی و رسیدگی به نیازمندی‌های مردم و حل‌وفصل امور قضایی مسلمین بود.
مسجد نخستین مکانی بود که محرومان و مستمندان مسلمان به آن پناه می‌بردند. به نوشته مقریزی رسول‌الله (صلی‌الله علیه و آله) برای یاران نیازمند که پناهگاه و خویشان و دارایی نداشتند، جایی را در مسجد خود در نظر گرفته که در آن اقامت می‌گزیدند و به اصحاب صفه شهرت یافتند.
البته بعدها حکام اموی، یعنی عمر بن عبدالعزیز نخستین کسی بود که جایگاهی را در مساجد برای اطعام مساکین و بیچارگان و واماندگان در نظر گرفت.
مساجد در عصر حاضر
در جریان انقلاب، مساجد در سراسر کشور به اصلی‌ترین مکان برای فعالیت‌های سیاسی انقلابیون تبدیل شدند که همین مسئله باعث شد تا همانند یک حزب سیاسی (و چه‌بسا فراتر از آن) بتوانند در تکوین سیستم سیاسی جدید نقش مؤثری داشته باشند.
بعد از انقلاب اسلامی نیز مساجد همواره نقش محوری در محله‌ها در تأمین امنیت شهری توسط اهالی مسجد و تأمین نیازهای مستمندان داشتند.
در اداره جنگ و پشتیبانی از آن پایگاه‌های بسیج مساجد بودند که تأمین‌کننده اصلی به شمار می‌رفتند. همچنین برخی مساجد همانند مسجد صنعت گران مشهد با محوریت خود در امور محله در زمینه‌های آموزشی، تربیتی، حل مسائل اجتماعی و... هم‌اکنون نیز نقش‌آفرین هستند.
برای مطالعه :
ویژگی‌های خاص اجتماعی مسجد
در تمامی احکامی که در دین مبین اسلام تشریع شده است، علاوه بر توجه به جنبه فردی آن، عنایت به بعد اجتماعی آن نیز ملحوظ است.
مسجد به منزله محوری است که تمام امور اجتماعی مردم‌به‌دور آن می‌گردد و به‌مثابه نقطه‌ی عطفی است که حرکت‌های سازنده جمعی و تکامل بخش مردمی از آن آغاز می‌شود.
در یک نگاه کلی و جامع، مساجد دارای ویژگی‌هایی خاص در حوزه حل مسائل اجتماعی هستند که به شرح زیر است.
1. گستردگی در سراسر کشور
تا آنجا که اطلاعات در دسترس اجازه می‌دهد، جامع‌ترین آمار مربوط به مساجد و اماکن مذهبی در کشور مربوط به سال ۱۳۷۵ است.
طبق گزارش مرکز آمار ایران در قالب طرح «تهیه شناسنامه برای اماکن مذهبی و مساجد کشور»، در این سال حدود 78.908 مکان مذهبی در سراسر کشور وجود داشته که 57.635 مورد آن (تقریباً 73 درصد) را مساجد تشکیل داده است. همچنین این آمار نشان می‌دهد که در کل کشور 256.610 نفر نیروی انسانی در مساجد کشور فعالیت می‌کردند.
2. حضور تمام اقشار در مسجد
مسجد پایگاه عمومی مسلمانان و محل حضور قشرهای گوناگون مردم است. درواقع مسجد ازآن‌رو که خانه خداست به هیچ گروه، طبقه و حزب خاصی اختصاص ندارد، درهای آن به روی مردم باز است و هرکس می‌تواند متناسب با نیاز خود از برنامه‌های مذهبی، سیاسی، آموزشی و ... آن استفاده کند.
ورود به مسجد عضویت نمی‌خواهد و هیچ عامل دیگری از قبیل؛ سن، جنس، سطح سواد، طبقه و موقعیت اجتماعی و... در ورود و حضور افراد در مسجد مدخلیتی ندارد.
ازاین‌رو، این ویژگی منحصربه‌فرد باعث شده که مسجد در مقایسه با نهادهای سیاسی و اجتماعی نوین ازجمله احزاب، تشکل‌های سیاسی، اتحادیه‌های صنفی و... از کارآمدی بیشتری برخوردار باشد و به همین دلیل جایگاه مناسبی برای تعاون اجتماعی مسلمانان و مشارکت آنان در جهت رفع نارسایی‌های اجتماعی باشد.
3. مسجد محل انگیزه‌های الهی
رابطه با خداوند متعال در مساجد محوریت دارد و همین امر به ایجاد و تقویت انگیزه‌های کار خیر منجر می‌شود و هم آن انگیزه‌ها را الهی می‌گرداند و رضای خدای را غایت این کارهای خیر می‌کند.
مردم برای خدا به مسجد می‌آیند و برای خدا کمک می‌کنند و انفاق و صدقه و نذر در مسجد نیز برای خدا انجام می‌پذیرد.
چگونه از الگوی مسجد در خیریه ها استفاده کنیم؟
از مسجد می‌توان برای وساطت میان خیریّه‌ها و نیازمندان استفاده کرده و ویژگی‌هایی که از مساجد بیان شد، این فرایند را ممکن بلکه مستحسن می‌نماید.
فرایند مدل محوریت مساجد برای یکپارچه‌سازی امر خیر، با شکل‌گیری یک هیئت‌امنا یا هیئت مدیره در مساجد آغاز می‌شود. در این مرحله ضمن در نظر گرفتن اصول پایداری مجموعه و نظام انگیزشی مشخص که منطبق بر اصول و ویژگی‌های مسجد می‌باشد، هیئت‌مدیره‌ای با عضویت امام جماعت، چند نفر از معتمدین محل و معمّرین مسجد تشکیل می‌شود.
نیازمندان هر محله به مسجد محل خود مراجعه می‌کنند. با تأیید سکونت فرد نیازمند در آن محله از طریق شناخت و یا استعلام، هیئت مدیره تمام اقدامات لازم جهت رفع احتیاج وی را با محوریت افراد محل انجام می‌دهد.
تأمین مایحتاج زندگی روزمره، توانمندسازی، اشتغال محلی و نهایتاً در صورت نیاز معرفی به خیریّه‌های دیگر برای کمک گسترده‌تر و بیشتر و همچنین رجوع مساجد به خیریّه‌ها برای واسطه‌گری و یا ورود مستقیم به عرصه رفع نیاز با کمک خیریّه‌ها.
این هیئت مدیره فعالانه می‌تواند اقدام به شناسایی نیازمندان محل نیز نموده و آنان را با معمرین مسجد و یا معتمدین محل مرتبط نموده تا نیازهای این افراد را مرتفع نمایند.
همچنین این گروه می‌تواند در نقش مرجع تأییدکننده‌ای برای مراجعه‌کنندگان خیریّه‌های بزرگ‌تر که عموماً نمی‌توانند خود تأییدکننده‌ای داشته باشند؛ ایفای نقش کنند.
خیریّه‌ها نیز می‌توانند در عوض کمک‌هایی که گاه منجر به موازی‌کاری با سایر نهادهای مردمی می‌گردد؛ در راستای دقت و کیفیت بیشتر خدمات و علاوه بر آن هدفمند بودن اقدامات خیریه، قسمتی از تأمین مالی گروه‌های تسهیلگر در مسجد را بر عهده بگیرند.
نیازمندان در این طرح یکپارچه‌سازی فقط توسط تأییدیه مساجد شناسایی می‌شوند. مشکلات جزئی در خود مساجد پاسخ داده می‌شود و امکان تخصصی شدن خیریّه‌ها فراهم می‌شود.
اهالی محل با اعتماد و اطمینان بیشتری کمک‌ها، هدایا و نذورات خود را در اختیار مساجد می‌گذارند تا در جهت نیازمندان همان منطقه مصرف شود. همچنین در سیر این الگو نیازمندان و مستمندان واقعی با مراجعه به مسجد محل بعد از تأیید شدن توسط معتمدین، نیازشان در همان محل و مسجد حل‌شده و یا در صورت نیاز به خیریّه‌های تخصصی معرفی‌شده و نیازشان برطرف می‌شود.
نیازهای اجرایی طرح
- منطقه‌بندی مساجد به معنای حوزه تحت مدیریت و پاسخگویی هر مسجد مشخص شود.
- محتوای آموزشی و داده‌های موردنیاز برای اجرایی‌شدن این طرح در اختیار مساجد قرار گیرد.
- با مساجد و در رأس آن ائمه جماعات و هیئت‌امنا برای انجام این طرح گفتگو شود تا ضرورت و اهمیت این طرح و آثار مثبت آن مورد تفاهم قرار گیرد.
- اطلاعات خیریّه‌ها به انضمام حوزه تخصصی و نحوه پاسخگویی هرکدام در اختیار مساجد قرار گیرد. یا خود مساجد اقدام به شناسایی خیریّه‌های اطراف خود کنند.
- گروه مردمی مجری این جریان در مساجد تشکیل‌شده و افرادی که تمایل مشارکت در امر خیر رادارند، با ابزارهای هویتی خاص همانند کارت عضویت، ارتباط مستمری با مسجد و این گروه پیدا کنند.
- خیریّه‌ها نیز این طرح را به رسمیت شناخته و خدمات‌دهی از طریق شبکه گسترده مساجد کشور را در اولویت قرار دهند.
مزیت‌های الگوی مسجد محور در خیریه
- مراجعه مستقیم و مکرر نیازمندان به خیریّه‌ها حذف می‌شود.
- در این الگو با به‌کارگیری افراد بازنشسته و علاقه‌مند به کارهای خیر در محلات به‌صورت پاره‌وقت علاوه بر افزایش اعتمادبه‌نفس و احساس مؤثر بودن در این افراد، گام مهمی در همگانی کردن امر خیر می‌توان برداشت.
- در این فرایند، واسطه‌گری مساجد بین نیازمندان و خیریّه‌ها سبب می‌شود در فرایندی آبرومندانه و محلی نیازهای مالی اعتباربخشی شده و به نیازهای واقعی شناسایی گردد.
- در این سازوکار می‌توان در محلات در عوض حرکت منفعلانه جهت پاسخگویی به نیازمندان، به‌صورت فعالانه عمل کرد و افراد نیازمندی که همیشه مغفول واقع می‌شوند را شناسایی و در جهت رفع نیازهای آن‌ها اقدام شود.
- با اجرای این طرح با پیوند نیازهای معنوی و مادی افراد در مساجد، ضمن برآورده شدن هم‌زمان این دو گونه نیاز، توازن نسبی بین رشد معنوی و مادی نیازمندان برقرار می‌شود.
- با محوریت مسجد، اعتماد محلی نیز جلب شده و علاوه بر کمک‌های معمول، برخی افراد و یا اغنیای هر محل که به سبب عدم اعتماد در مصرف هزینه‌های خیریّه کمک چندانی در چرخه امر خیر نداشتند، با اعتماد بیشتری کمک‌های خود را در اختیار مساجد قرار داده و گستره و حجم مشارکت در امر خیر بیشتر می‌گردد.
- در این فرایند افراد سودجو به دلیل عدم توان جلب اعتماد محلی در منطقه‌ای که سکونت ندارند امکان انتفاع از منابع خیریّه‌ها را نخواهند داشت.
معایب الگوی مسجد محور در خیریه
- توجیه و پذیرش مساجد در این امر و پی بردن به فواید و اثرات آن ممکن است زمان‌بر باشد.
- سازوکار تعبیه‌شده در مساجد بدون جدیت و نوآوری می‌تواند همانند خیریّه‌ها به موازی‌کاری و عدم بهره‌وری برسد.
- برخی خیریّه‌ها، فرایند توجیه طولانی‌تری را خواهند داشت و ممکن است این وساطت را نپذیرند و مایل باشند به‌صورت مستقیم با نیازمندان تعامل نمایند.
بیشتر بخوانید :
الگوی مشابه امداد محله
کمیته امداد امام خمینی (رحمه‌الله علیه) با پشتیبانی از گروه‌های حامی مستمندان در مساجد و اعتباربخشی به آنان با عنوان امداد محله، فرایند فوق را در یک خیریّه محلی یک سویه با مدیریت هیئت‌امنایی در برخی شهرها حمایت و تقویت نموده است.
در این الگو خود مسجد به‌عنوان یک نهاد مستقل اقدام به تأسیس خیریّه‌ای تحت عنوان امداد محله به نام مسجد نموده و با الگوهای متنوع و رایج در خیریّه‌ها اقدام به جمع‌آوری کمک‌های مالی برای مستمندان محل می‌نماید.
نیازمندان نیز با مراجعه مستقیم به مساجد محله نیاز مالی خود را رفع می‌کنند. نقش کمیته امداد در این فرایند نقش صادرکننده مجوز و مشارکت در تأمین بخشی از کمک‌های موردنیاز در برخی موارد خاص می‌باشد.
تفاوت این الگو با طرح بیان‌شده در این مقاله، نحوه اعتبارسنجی نیاز و پاسخگویی به نیازهای مستمندان هر محل و جذب مشارکت جهت پاسخگویی به درخواست‌ها است. با ترکیب با این طرح مشارکت مساجد که بیان شد امکان بهینه شدن و کاهش زمان فرایندهای جذب مشارکت مالی را برای امداد محله‌ها فراهم می‌نماید.
دفع یک راهکار احتمالی
برتری این الگو نسبت به سامانه ملی خیریّه
یک طرح عمده دیگر که امروزه جهت رفع برخی مسائل خیریّه‌ها ازجمله موازی کاری‌ها، مطرح است، سامانه ملی خیریّه می‌باشد. در این الگو یک نهاد بالادستی با ایجاد یک سایت ملی و ملزم کردن خیریّه‌ها در ثبت‌نام افرادی که به آن‌ها خدمات‌رسانی کرده‌اند، سعی در جلوگیری از موازی‌کاری و خدمات چندباره به افراد خاص را دارد.
در خصوص معایب این الگو و تفاوت‌های آن با محوریت مساجد در امر خیر می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- پیش‌بینی می‌شود افراد زیادی به اطلاعات ثبت شده در این سامانه دسترسی خواهند داشت و اصل محرمانگی اطلاعات خدشه‌دار خواهد شد و این با حفظ کرامت نیازمندان چندان سازگار نیست.
- تأسیس، مدیریت و پشتیبانی از این سامانه هزینه بالایی دارد که خود مسئله مهمی است.
- مؤسسات معمولاً علاقه به محافظه‌کاری در ارائه اطلاعات دارند و اطلاعات دقیق در این سامانه را با تهدید مواجه می‌نماید.
- در صورت ایجاد هرگونه مشوق برای خیریّه‌ها از طرف دولت برای مشارکت در این طرح؛ احتمال ارائه آمارهای کاذب در این سامانه وجود خواهد داشت.
- مشکلات زیرساختی اینترنت در ایران نیز علاوه بر موارد فوق یکی از موانع پیش‌روی گسترش این سامانه به سراسر کشور خواهد بود. سرعت پایین اینترنت و یا عدم دسترسی همیشگی و آسان همگانی در بعضی مناطق باعث بی‌رغبتی نسبت به این الگو است.
نتیجه‌گیری
در کنار دیگر مؤسسات خیریّه فعال در بحث آسیب‌های اجتماعی و خدمات رفاهی می‌توان الگویی را با محوریت مساجد برای جلوگیری از موازی کاری، فعالیت افراد سودجو و افزایش کارایی خیریّه‌ها بکار برد که در آن با چهارچوبی مشخص و جامع، ساختار درهم‌تنیده و پیچیده خدمات‌رسانی در خیریّه‌ها را به‌صورت محلی سامان‌دهی نمود.
بررسی‌های انجام‌شده در تحلیل مصاحبه گروهی متمرکز نشان می‌دهد که نقش‌آفرینی مساجد در یکپارچه‌سازی امور خیریّه و استفاده هرچه بیشتر از مشارکت‌های مردمی، یک عامل مؤثر در پیشبرد اهداف نظام اسلامی خواهد بود.
الگو و ساختار پیشنهادشده در این مقاله بر افزایش خدمت‌رسانی و کاهش اسراف و اتلاف در هزینه‌های انسانی و مالی مؤسسات خیریّه استوار است.
گروه مجری این الگو در سطح کلان لازم است با اشراف به مسائل خیریّه اقدام به آموزش گروه‌های مردمی مشتاق، منطقه‌بندی محلات پیرامونی مساجد و توجیه و تسهیل ارتباط بین مساجد و خیریّه‌ها نمایند.
علاوه بر این ثبت آمار خیریّه‌ها و اتخاذ خط‌مشی‌های تشویقی و یا تنبیهی برای شرکت‌کنندگان در این الگو می‌تواند از موارد تسهیل‌کننده محوریت مساجد در یکپارچه‌سازی خیریّه‌ها باشد. گفتمان‌سازی جهت خواست و رغبت مساجد برای نقش‌آفرینی در این طرح نیز خود حائز اهمیت است.
تسهیل‌گری، گفتمان‌سازی و انواع اقدامات پشتیبانی که از سوی نهادهای قانونی باید انجام گیرد هرچه نرم‌تر و مردمی‌تر باشد می‌تواند مؤثرتر بوده و به اهداف مدنظر نزدیک‌تر باشد.
آفت‌های پیش روی سامانه ملی خیریّه‌ها نیز ممکن است در موارد خاص شامل این الگو هم بشود. در تجربه‌های پیشین همانند جهاد سازندگی به علت عدم اعتماد مردم و یا اداری شدن طرح‌هایی در حوزه امور خیریّه، موفقیت آن‌ها با خلل‌هایی مواجه شده و در بعضی مواقع از اصول کلی طرح و اهداف موردنظر آن فاصله گرفته است.
درمجموع الگوی مشارکت مساجد به‌عنوان محور یکپارچه‌سازی خیریّه‌ها با مختصات بیان‌شده با حمایت نهادهای دولتی و مردمی قابل تحقق است و می‌تواند نقش عمده‌ای در بهبود، افزایش کارایی و حتی اثربخشی در حوزه خدمات اجتماعی و رفاهی در سطح محلات داشته باشد.
مردمی بودن، مبتنی برنهاد اصیل مسجد بودن، حفظ کرامت انسانی مستمندان، توان ایجاد روابط طولانی و حرکت به سمت توانمندسازی مستمندان و توان جذب مشارکت بیشتر از ویژگی‌های خاص این طرح می‌باشد.
این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله ارائه الگوی مسجد محور به منظور یکپارچه سازی و هماهنگی خیریه‌ها نوشته وحید یاوری و علیرضا رحیمیان است که در همایش خیرماندگار شرکت کرده و در سیویلیکا منتشر شده است.
دیدگاه خود را بنویسید